Мандалговь, 2025 оны нэгдүгээр сарын 8 /МОНЦАМЭ/. Төрийн болон орон нутгийн өөрөө удирдах бүх байгууллага албан хэргийг кирилл болон монгол бичгээр хөтлөн явуулж эхэлсэнтэй холбогдуулан үндэсний монгол бичгээ түгээн дэлгэрүүлэх, бүх нийтээрээ хэрэглэхийн ач холбогдол, тулгамдаж байгаа асуудал, шийдвэрлэх арга замын талаар Монгол Улсын Ардын багш Д.Төмөртэй ярилцлаа.

-Монгол хэлний тухай хууль хэрэгжиж, энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс төрийн болон орон нутгийн өөрөө удирдах бүх байгууллага албан хэргийг кирилл болон монгол бичгээр хөтлөн явуулж эхэллээ. Энэ талаар та өөрийн санал бодлыг хуваалцана уу?

-Монголчууд бидний сэтгэлгээний хэв маяг, онцлог нь монгол бичгээр тэмдэглэсэн үг бүрд илэрч байдаг. Тиймээс өв соёлын дархлаа болсон монгол бичгээ бүх нийтээрээ хэрэглэх нь амин чухал хэрэгцээ юм.

Энэхүү үйл хэргийг төр манлайлан эхлүүлэхээр хууль баталж, 2025 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс төрийн болон орон нутгийн өөрөө удирдах бүх байгууллага албан хэргийг кирилл болон монгол бичгээр хөтлөн явуулж эхэллээ.

Бүх л амьдралынхаа турш хайрлаж, хамгаалж, түгээн дэлгэрүүлж ирсэн монгол бичиг маань ийнхүү түмний хэрэглээ болж эхэлсэнд тун их баяртай байна.

Шинэ он гараад ажлын эхний өдөр Дундговь аймгийн Засаг дарга С.Мөнхчулуун 15 сумын Засаг дарга бөгөөд Хэлний бодлогын салбар зөвлөлийн дарга, нарийн бичгийн дарга нар, төрийн байгууллагын удирдлагуудад үүрэг чиглэл өгч, монгол бичгээр үйлдэх баримт бичгийн хэвлэмэл хуудас, түүний бүрдэлд тавих үндсэн шаардлага, стандартын дагуу албан хэргээ кирилл болон үндэсний хос бичгээр хөтлөн явуулж, өөрсдийн албан ёсны мэдээллийн хуудас, веб сайт, цахим хуудсанд байршуулан сурталчилж, Монгол хэлний тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллахыг даалгалаа.

Мөн хос бичгээр хөтлөн гаргасан албан тоотуудыг Дундговь аймгийн хэлний бодлогын салбар зөвлөл-2024 албан ёсны цахим хуудсанд илгээж, хэрэгжилтийг тооцуулж ажиллахыг мэдэгдсэн байна.

Ийнхүү нийгэмтэйгээ хөл нийлүүлэн ажиллаж, амьдарч байгаа нутгийнхаа бүтээлч ард түмэнд баяр хүргэе.

-Төрийн байгууллагууд албан хэргээ хос бичгээр хөтөлж эхэлснээр цаашдаа үндэсний бичиг маань монгол хүн бүрийн хэрэглээ болох боломжтой юу, та юу гэж бодож байна вэ?  

-Дэлхийд ганцхан босоо бичигтэй үндэстэн бол монголчууд бид юм. Бичиг үсгийн хосгүй үнэт өв болсон монгол бичгээ өдөр тутам хэрэглэж байж үндэсний ижилсэл, өв соёлын дархлааг бодит болгоно.

Монгол бичгийн дуудлага орчин цагийн монгол хэлний дуудлагаас өөр байдагт төвөгшөөн босоо бичгээ олигтой сураагүй тохиолдол элбэг байдаг.

Монгол бичгээ эхнээс нь бүрэн, эмх цэгцтэй сурах боломж хүн бүрд байна. Гагцхүү хүний өөрийнх нь сэтгэл зүй, үндэснийхээ өв соёлоор бахархах тэр хэмжээсээс хамаараад энэ боломжийг ашиглах нь өөр өөр байх шиг байна. Монгол хүн л бол та шантрахгүй байх хэрэгтэй.

Бид чинь өвөг дээдсээсээ юугаар ч сольшгүй, энэ их үнэ цэнтэй өв соёлыг өвлөн авч, тээж явах учиртай ард түмэн шүү дээ.

-Үүнд цаг хугацаа хэрэгтэй. Гэхдээ хуулийг хэрэгжүүлэх арга зам нь зөв байвал бага хугацаанд бүгдээрээ үндэсний бичгээ эзэмших боломж байгаа. Таны бодлоор ямар үйл ажиллагаа явуулах нь зүйтэй вэ?

-Энэхүү шийдвэрийг хэрэгжүүлэхийн тулд төрийн байгууллагууд Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлөөс баталсан стандартуудыг чиг баримжаа болгон өөр өөрийн хариуцсан ажилдаа хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Ямар нэгэн асуудал, санал хүсэлт гарсан тохиолдолд хамгийн эхлээд Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийн ажлын албатай шууд холбогддог байх нь зүйтэй болов уу.

Төрийн албан хаагчид өөрсдийнхөө мэдлэг, чадварыг улам сайжруулах, компьютерт албан хэргээ хөтлөх гэх мэт заавар чиглэлийг 2023 онд ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгээс хэвлүүлсэн гарын авлага ном болон түүнийг Төрийн албаны сайтад байршуулсан цахим хувилбарыг албан хэрэгцээндээ байнга авч хэрэглэх нь зүйтэй гэж бодож байна.

Мөн кирилл бичгийн алдаа шалгаж, монгол бичиг рүү хөрвүүлдэг программыг  Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны яам төрийн байгууллагад нэвтрүүлэхээр болж байгаа нь тун сайн хэрэг. Ийм нөхцөлд кириллээр зөв бичиж үгээ хайх нь хамгийн чухал. Буруу бичвэл алдаа гарах нь мэдээж.

Монгол Улсын Төрийн албаны зөвлөлөөс төрийн албан хаагчийн гүйцэтгэлийн төлөвлөгөөнд албан хэргийг хос бичгээр хөтлөх чадварыг заавал тусгах үүрэг өгсөн байгаа нь ирээдүйн албан хаагчид өөрийгөө хэрхэн бэлдэхийг сануулсан хэрэг ээ.

Иргэдийн хувьд цахим орчноос сурч болох бүх л төрлийн эх үүсвэрүүд байгааг та бүхэн ажиглаж, тэндээс сурч, судалж, өөрийгөө хөгжүүлж буй байх аа. Тухайлбал, зуун жилийн зузаан түүхтэй ШУА-ийн хэл зохиолын хүрээлэнгийн эрдэмтэн мэргэдийн зааж байгаа цахим хичээлүүд, Ш.Чоймаа багшийн хичээлүүд, "Монгол бичиг Ариунболд" багшийн Youtube сувагт байгаа 20 хичээл, Боловсролын судалгааны үндэсний хүрээлэнгээс гаргасан хичээлүүд, монгол бичгийн гэрийн багш нарын хичээлүүд, монгол мазаалай нарын хөтөлдөг төрөл бүрийн арга хэлбэртэй сургалтууд, "Үндэсний бичгийн хичээл" нэртэй багш миний хөтөлдөг анхан, дунд, ахих шатны 50 цахим хичээл гэх мэтээр сурч судалж, өөрийгөө хөгжүүлэх маш олон бүлэг, сувгууд байна. Таны хажууд байгаа сургууль бүхэнд монгол бичгийн багш байна. Тиймээс хүн бүр хичээх хэрэгтэй гэж бодож байна.

-Таны хувьд 2020 оноос Дундговь аймгийн иргэд, төрийн албан хаагчдад цахим хичээл явуулах, цахим хичээл бэлтгэх, монгол бичгийн сурах бичиг ном гаргах гэх мэтээр үндэсний бичгээ түгээн дэлгэрүүлэх, зааж сургах чиглэлээр маш их ажил хийсэн. Энэ тухайгаа тодруулна уу?

-2020 оноос эхлээд дэлхийн болоод монгол орныхоо, түүнээс Дундговь нутаг нэгтнүүддээ, тухайлбал, төрийн албан хаагч 3000 шахам хүнд тэр үеийн аймгийн Засаг дарга, хэлний бодлогын салбар зөвлөлийн дарга асан, Ц.Мөнхбатын шийдвэрээр анхан шатны хичээлүүдийг сурах бичигтэйгээ хослуулан цахимаар зааж, түүнийг аймгийн Боловсролын хэлтсийн хэлний мэргэжилтэн Ц.Мөнхзул зохион байгуулснаар тун амжилттай сургалт болсон гэж боддог.

Энэ бүхний тухай та маш дэлгэрэнгүй хэд хэдэн ярилцлага нийтэлж, дэмжиж байсныг бахархан дурсмаар байна. Мөн энэ үеэр 200 гаруй төрийн албан хаагчийг ч гэсэн дунд шатанд сургасан билээ. Энэ үед ганцхан би биш, манай аймгийн монгол бичгийн багш бүр орон нутагтаа маш идэвхтэй зэрэгцэн зааж байсан. Одоо ч заасаар байгаа байх.

Тийнхүү багш миний бие улсдаа 53 дахь жилээ, үндэсний монгол бичгийг 37 дахь жилээ төрөл бүрийн насны хүмүүст, төрөл бүрийн хэлбэрээр тасралтгүй заасаар л байна. Эрдэмт мэргэдээр хянуулан үндэсний бичгээ бие даан сурах анхан, дунд, ахих шатны 3 сурах бичиг гаргаж, бага боловч нийтийн хүртээл болгосноос гадна өөрсдийн бүтээсэн 50 удаагийн цахим хичээлтэйгээ “хослон суръя” гэсэн хүн болгонд зааж байна. Миний зааж, зөвлөсөн зүйлс сурч мэдэж байгаа хүмүүсийн нүдэнд нэгэнт ил үргэлжилсээр байгаа учраас тэр болгоныг тоочих аргагүй юм даа.

-Энэ бүх бүтээлийг та ханьтайгаа хамтран гаргадаг гэж дурссан байсан?

-Тийм ээ. Миний ханийг Д.Чанцалням гэдэг. Тэр маань бас монгол хэл бичгийн мэргэжилтэй учраас бүхий л зүйлээ харилцан ярилцаж, хамтран бүтээдэг. Ингэснээр алдаа бага гардаг. Яагаад гэвэл өөрсдийн гаргасан бие биеийн алдаа мадгийг засаад бусдад алдаагүй мэдээлэл хүргэдгээрээ бие биенээ нөхөж байгаа гэх юм уу даа.

Хэдхэн хоногийн өмнө хамтын бүтээл "Сурган хүмүүжүүлэгч багшийн хөдөлмөр хөгжил" гэдэг ажил, амьдрал, бүтээл туурвилын түүхэн хураангуйг 88 хуудастай, В5 хэмжээтэй, "Бүтээлчээр ажиллаж, амьдарч байгаа хүн бүхэнд зориулсан" номоо "өлгийдөн авч" төрөл төрөгсөд, ахан дүүс, найз нөхөд, мэргэжил нэгтнүүдээ бэлэглээд л сууж байна даа.

-Монгол хүн бүрд хандаж юу хэлэх вэ?

-"Өөрийн хэл бол амь юм, өрөөлийн хэл бол багаж юм. Амь бөхтэй, багаж сайтай байя" гэсэн эрдэмт мэргэний үгийг байнга санаж байгаарай гээд босоо бичиг шигээ хийморь нь өөдөө байж, үндэсний бахархал, өв соёлоо өөрийн болгож, хэрэглээрэй гэж хүсье.

Уншигчдад хэрэг болох магадгүй, хэрэгцээтэй мэдээллүүдийг зургаар танилцуулъя.

-Ярилцсан танд баярлалаа.