Улаанбаатар, 2025 оны дөрөвдүгээр сарын 4 /МОНЦАМЭ/. Говийн их дархан цаазат газрын 50 жилийн ойд зориулсан “Говийн их дархан цаазат газар: хамгаалал, судалгаа, тулгамдсан асуудал, шийдэл” эрдэм шинжилгээний хурал болов. 

Говийн их дархан цаазат газрыг 1975 онд байгуулсан. Дэлхийд тусгай хамгаалалттай 300 мянган газар байгаагаас эхний 15-т ордог тус газар А, Б хэсэгтэй. А хэсэгт монголын хөхтөн амьтны хамгийн ховор нь болох мазаалай, хавтгай зэрэг амьтан бий. Тухайлбал, дэлхийн хавтгай тэмээний хоёр том популяцын нэг нь энд байдаг. Харин Б хэсэг нь тахийн өлгий нутаг учир тахийг сүүлд сэргээн нутагшуулжээ. Говийн их дархан цаазат газраас эрдэм шинжилгээний томоохон хурлыг хоёр жилд нэг удаа зохион байгуулдаг. Энэ удаагийн хурлыг 50 жилийн ойд зориулж буйгаараа онцлогтой бөгөөд эрдэмтэн судлаачид өнгөрсөн хугацаанд тус газрыг хэрхэн хамгаалсан, ямар судалгаа хийсэн, юу тулгамдаж байгаа талаар хэлэлцлээ.  

ГИДЦГ-ын А хэсгийн дарга Ч.Баярбат ярихдаа, "Энэ салбарт уур амьсгалын өөрчлөлт, хүний нөөцийн хомсдол гэхчлэн олон асуудал байгаа ч тэр хэмжээгээрээ эерэг өөрчлөлт  гарч байна. Манай хэсэг мазаалай баавгайн тархац нутаг ямар байгааг судалж, тоо толгойг нь генетикийн аргаар тодорхойлсон. Мазаалайн тоо толгой 20-30 гэж байсан бол 2021 онд 52-55 болсныг тогтоосон. Өнөөдрийн илтгэлд мазаалай баавгай хаагуур тархан нутаглах боломжтой судалгааг танилцуулна. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх мазаалай баавгайг үндэсний бахархалт амьтан хэмээн зарласан. Мазаалайн амьдрах орчинг сайжруулахын тулд автоматаар ажилладаг, нарны хөргүүртэй хөв цөөрөм байгуулах, тэжээлийн санг нэмэхийг зорьж байна. Жишээлбэл, сүүлийн нэг жилд долоон уст цэгийг шинээр байгуулсан. Мазаалайг хамгаалахад иргэд маш сайн хамтардаг. Байгаль хамгаалагчид говийн их дархан цаазат газар ажиллахад хамгийн хүнд байдаг. Тэд хариуцсан талбайгаа эргэхийн тулд 700 метрээс 1500 км газар, зундаа хөрсөн дээр 70, агаарт 30 хэмээс илүү халж, өвөлдөө -30 хүрдэг, усгүй газарт үүрэг гүйцэтгэдэг. Ажиллах нөхцөлийг сайжруулахын тулд салбар яам болон олон улсын төсөлтэй хамтарч байна” гэв.

Тус хурлаар судлаач М.Нямхүү “Хиймэл дагуулын мэдээг ашиглан уст цэг илрүүлэх боломж “ГИДЦГ-ын “А” хэсгийн Атас уул орчмын жишээн дээр” судалгааны үр дүнг танилцууллаа. Тэрбээр судалгаагаа Хүрэн толгой уулаас баруун тийш Атас, Өндөр Хүрэн, Их тоорой, Онь Улаан уулыг дамнан улсын хил хүртэлх 1864 хавтгай дөрвөлжин км талбайг хамруулан хийсэн. Энэ хэсэгт “Нарийн Тоорой”, “Тоорой”, ”Цагаан толгой”, “Богч цагаан дэрс”-ний гэсэн 4 уст цэг бий. Уст цэг байх боломжит 7 байршлыг тогтоосон ч дөрөвд нь булагтай давхцсан. Бид эцсийн дүнгээр хиймэл дагуулын мэдээ ашиглан, 3 байршил илрүүлсэн. Цаашид илүү нарийн судалж, хээрийн судалгаагаар баталгаажуулах шаардлагатай хэмээв. 

"ГИДЦГ: хамгаалал, судалгаа, тулгамдсан асуудал шийдэл" эрдэм шинжилгээний хуралд хавтгай, тахийн өнөөгийн нөхцөл байдал, заган ой, торой мод, уст цэгүүдийн усны чанар зэрэг 18 сэдвээр илтгэл хэлэлцүүлсэн юм.