Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Байгалийн болзошгүй эрсэдлээс мал амьтныг хамгаалах уургаар баялаг олон наст Бургалтай сортын монгол царгасыг өндөр уулын бүс нутаг Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн суманд тариалж эхэлжээ. Ингэснээр сүүлийн таван жил олон малаа зуданд алдсан сумын малчид тариаланчид уургаар баялаг, ургамлын хаан царгас тариалж малын тэжээлийн хэрэгцээгээ хангах боломж бүрдсэн байна.

Бургалтай сортын монгол царгас нь өөрт агуулах уургийн хэмжээгээр буурцагнаас 3-5 дахин, улаан буудайнаас 6 дахин илүү бол шимт чанараараа байгалийн хадлангаас 4 дахин, ногоон тэжээлээс 3 дахин илүү аж. Нэг удаа тариалаад 10-20 жил ургац хураан авах боломжтой энэхүү ургамалаар тэжээсэн мал ямар ч хүнд өвлийг өнөтэй давдаг болохыг судлаачид хэлдэг. Бургалтай сортын монгол царгасыг Сэлэнгэ, Завхан, Төв, Хэнтий аймгуудад тариалж малчид үр шимийг нь хүртэж эхэлжээ.

Таримал ургамал хөрснөөс шим тэжээлийн бодисыг авч хөрсийг ямагт ядууруулж байдаг бол царгас нь эсрэгээр, хөрсний үржил шимийг нөхөн сэргээхэд онцгой ач тустайг Монголын царгас тариалагч үр үржүүлэгчдийн холбооны тэргүүн, Монгол Улсын гавьяат агрономич Ц.Ширчинжав онцлов.

Тэрбээр “Царгас жилд 250-300 кг азот хөрсөндөө шингээн түүнээс хойш тариалах ургамлын ургацыг 2-3 дахин нэмэгдүүлдэг. Яг л хүнд дусал тариа хийж дутагдсан тэжээлийг нөхдөгтэй адил. Сүүлийн жилүүдэд манайд өвөлжилт хүндэрч, олон мал зуданд хорогдож байна. Мал тарга тэвээр ихтэй байхдаа ямар ч хүнд өвлийг давдаг шүү дээ. Царгас малд энгийн өвснөөс 6 дахин тэжээллэг идэш болдог. Монгол Улс Франц, Герман, ОХУ, Хятад, Канад зэрэг 6 орноос царгасны үр импортолдог ч импортын үр манай байгаль цаг уурын нөхцөлөөс болоод нэг удаа ургац өгөөд дараагийн жилээс ургац эрс мууддаг юм билээ. Тиймээс бид Монгол орны байгалын эрс тэрс уур амьсгал, хөрсний онцлогт нийцсэн Бургалтай сортын монгол царгасыг үр үржүүлгийн чиглэлээр 18 дахь жилдээ тариалж байна. Олон тариаланч, ААН-үүд монголын нөхцөлд ургах боломжгүй царгас тариалж цаг хугацаа, эдийн засгийн хохирол амсдаг учир үрийн сонголтыг зөв хийх нь маш чухал” хэмээн ярилаа.

Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн сумын ИТХ-ын атаршсан газраа эргэлтэд оруулж, 90 оноос хойш зогсонги байдалд орсон газар тариаланг хөгжүүлэх шийдвэрээр “Царгасны ногоон төгөл” ХХК Монгол Улсын гавьяат агрономич Ц.Ширчинжавын арга зүй дор 100 га газар хашиж хамгаалан, 30 га-д Бургалтай сортын царгас болон нэг наст тэжээлийн ургамал тариалжээ. Тэд цаашид Бургалтай сортын царгасны үр үржүүлж, тэжээл үйлдвэрлэхийн зэрэгцээ ААН, малчдыг царгасны үрээр хангаж өндөр ач тустай энэхүү ургамлын тариалалтыг нэмэгдүүлэх зорилт тавин ажиллаж байгаа тухай “Царгасны ногоон төгөл” ХХК-ийн захирал Б.Мөнхтулга онцлов.  

Л.Нандиа