Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Монгол-Зөвлөлтийн сансрын хамтарсан нислэгийн 40 жилийн ой өнөөдөр тохиож байна. Эл тэмдэглэлт ойн баярыг тохиолдуулан БНМАУ, ЗХУ-ын баатар, сансрын нисэгч Ж.Гүррагчаатай уулзлаа. 

Тэрбээр ЗХУ-ын сансрын нисэгч В.А Жанибековын хамтаар 1981 оны гуравдугаар сарын 22-ны өдөр, хуучнаар ЗХУ-ын Байконуур дахь сансрын талбайгаас “Союз-39” хөлгөөр хөөрсөн билээ. Тэд сансарт 7 хоног, 20 цаг 42 минутыг өнгөрүүлж, дэлхийг 124 удаа тойрч, гуравдугаар сарын 30-нд эх дэлхийдээ амжилттай газардсан. Энэхүү тэмдэглэлт үйл явдал нь Монгол Улс сансрын уудамд техникээ гаргаж туршсан дэлхийн тав дахь орон, сансрын судалгааны төхөөрөмж бүтээж, нислэгийн явцад ашигласан 20 дахь орон, өөрийнхөө сансрын нисгэгчийг нисгэсэн дэлхийн 10 дахь орон болж, түүхэнд нэрээ мөнхөлсөн юм.

“Союз-39” хөлгийн нислэгийн явцад Зөвлөлтийн сансрын нисэгчидтэй хамтарч 30 орчим эрдэм шинжилгээний сорил, туршилтыг амжилттай хийж гүйцэтгэжээ.

-Монгол-Зөвлөлтийн найрамдалт харилцааны хамгийн тод илэрхийлэл нь энэхүү хамтарсан нислэг болсон. Энэ нислэгийг өнөөдөр дурсахад ч бахархалтай. Харин та өнөөдөр юуг нь онцлохыг хүсэж байна вэ?  

-Үнэхээр Монгол-Оросын хамтарсан нислэг бол хоёр орны ард түмний дотно харилцааны илрэл, найрамдлыг илэрхийлсэн үйл явдал болсон юм. Бид сансарт ниссэн ойгоо, хамтарч ажилласан ажлынхаа талаар ярихдаа найрамдал нөхөрлөлийн тухай  үргэлж ярьж байх ёстой. Одоогоос 40 жилийн өмнө монгол хүн анх сансарт нисэж ард түмэн маань их бахдан хүлээж авсан. Ард түмний ой тойнд ортол ингэж хүргэх асуудлыг хэвлэл мэдээллийн байгууллага, тэр дундаа МОНЦАМЭ агентлаг чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. МОНЦАМЭ агентлагийн сурвалжлагч нар, сэтгүүлчид, гэрэл зурагчид болон телевиз, киноныхон бүгд идэвхтэй ажилласны дүнд энэхүү үйл явдлыг манай монголчууд бүрэн мэдэрч хүлээж авах боломжийг олгосонд талархал илэрхийлж байна.

МОНЦАМЭ агентлаг энэ жил 100 жилийн ойг тэмдэглэнэ. Энэ бол бага хугацаа биш. Энэ хугацаанд монголчуудын олсон ололт амжилт бүхэн хэвлэл мэдээллийн байгууллага, МОНЦАМЭ агентлаг, сэтгүүлч, сурвалжлагч нартай холбоотой. Ард түмнийхээ хийсэн бүтээснийг олон түмэндээ хүргэж, ойлгуулж, хэлж дуулгаж байсан энэхүү үйл явдлыг МОНЦАМЭ агентлаг голлож үүрч байсан даа. 1960 оноос телевиз, радио гээд бусад мэдээллийн хэрэгслүүд гарч ирсэн.

-Сансрын хамтарсан нислэгийн үеэр судалгааны ямар ямар ажил хийсэн бэ?

Бид нислэгийн үеэр ашигт малтмал, амьтан судлалын гээд газарзүйн төлөвлөгөөт олон зургийг авсан. Сансрын мандлаас авсан зургууд маань газрын мэдээлэлд маш их хэрэг болж байв. Тухайлбал, загасны нүүдэл, орон зайн зургууд маань дэлхийн олон улс орны загас агнуурын аж ахуй хөгжихөд хэрэг болсон. Бид хоёр Алтантын далай, Латин Америк, Арабын хойг гээд олон тив газар, Канад, АНУ, Куба, Мексик зэрэг орны газар нутгийн зургийг мөн авсан юм.

-Эх орон элгэн түмнээ  сансрын уудмаас "тольдох" тэрхүү агшин бол үгээр өгүүлшгүй гайхалтай мэдрэмж байсан байх даа? 

-Монгол орныхоо дээгүүр нисэж байхад сэтгэл их догдолж байж билээ. Тэр үед цаг агаар тогтуун, үүлгүй, цэлмэг байсан тул их тод харагдаж билээ. Сансрын уудмаас тандан судалсан бидний ажил хожмын сансар судлал болон олон улс орны, олон салбарт ихээхэн хувь нэмэр оруулсан.

Ж.Гүррагчаа сансарт ниссэн Монголоос анхны, Ази тивийн хоёр дахь, дэлхийн 101 дэх хүн хэмээн сансар судлалын түүхэнд бичигдсэн билээ. Дэлхийн 210 улсаас 36 нь сансарт хүн нисгэжээ.

-Монгол-Зөвлөлтийн сансрын хамтарсан нислэгийн тэгш ойг тохиолдуулан “Новости Монголии” сонин маань уламжлалт уралдааныг таны нэрлэснээр “Холын мөртлөө ойрхон сансар” сэдвээр зохион байгууллаа. Сансар огторгуй сансрын нисэгчдийн буянаар хүн төрөлхтөнд илүү ойр болсон гэсэн сэтгэгдэл төрсөн шүү, харин таны хувьд...?

-Энэхүү нэрийг олон талаас нь бодож сонгосон. Сансар хүн төрөлхтөнд хол мэт санагдаж байсан үе бий боловч сансар бидний гарт, бидний гэрт орж ирсэн. Бид сансрын хиймэл дагуулын тусламжтай утсаар ярьж, телевиз үзэж, мэдээлэл авч, цаг агаарын тухай мэдэрч байгаа нь сансрын хиймэл дагуулууд, сансрын техникийн ач буян юм. Өнөөдөр хүн төрөлхтний ажил үйлсийг сансрын холбоо, хиймэл дагуулгүйгээр нэг ч минут төсөөлөхөд бэрх. Бидний хэрэглэж байгаа интернэт, гар утас, телевиз, цаг агаарын мэдээ гээд бүх зүйл сансраар дамжин холбогддог.

Сансарт хүн гарснаар, эх дэлхийгээ илүү сайн мэдэж, судалж байна. Тиймээс сансар гэдэг их хол байхаа больж хүмүүст ойрхон болсон гэдгийг хүүхэд залуустаа мэдрүүлэх гэж энэхүү нэрийг өгч, энэ ажлыг зохион байгуулсан. Үүнийг үнэхээр мэдэрснээ манай хүүхэд залуус бичсэн байна билээ.

-Одоогоос 40 жилийн тэртээ сансар судлал дэлхий дахинд ямар байсан бэ?

-Сансар судлалын ололт амжилт гэдэг бол сараар хэмжигдэхгүй өдрөөр, цагаар хэмжигдэн урагшилж байна. Хүн төрөлхтөн олон жилийн өмнө сар гэж ярьж байсан бол өнөөдөр Марс гараг гэж ярьж байна. Хүний гараар бүтсэн аппарат хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж өнөөдөр нарны аймгийн хязгаарыг дагаад өөр галактик руу явж  байна. Саяхан Марс гараг дээр хүмүүсийн бүтээсэн аппарат хэрэгсэл очсон. Энэ бол анхных биш. Хамгийн сүүлчийн тоног төхөөрөмжөөр Ангараг гаргаас бидэнд мэдээлэл ирж байна. Ангараг гараг дээр хүн очих цаг хол биш, ойрхон болсон байна.

-Монголын сансрын судалгаа хөгжүүлэлтийн төв Монголын говьд сансрын тусгай аялал жуулчлалын төв, сансар судлалын чөлөөт бүс байгуулахаар зорьж MARS-v төслийг хэрэгжүүлж байгаа. Энэ судалгааны ач холбогдлыг та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Хүн төрөлхтний хүсэл мөрөөдөл бол Марс гараг дээр очих, үзэх, өөрийн биеэр судалгаанд оролцохыг зорьж байгаа. Хүн төрөлхтөн ойрын төлөвлөгөөндөө багтаагаад явж байгаа. 2030-аад он гэхэд хүн төрөлхтний анхны төлөөлөгчийг Марс гарагт хүргэх, түүгээр ч зогсохгүй Марс гарагт амьдрах нөхцөлийг судалж, цаашид бололцоотой бол тэнд хүн амьдруулах боломжийн тухай энэ цаг үед ярьж байна. Энэ бол нэг бодлын мөрөөдөл мэт байгаа боловч үнэн бодит, ажил хэрэг болж хувирна гэдэгт би  эргэлзэхгүй байна.

-Монголын говьд сансрын аялал жуулчлалын төв байгуулах боломжтой юу?

-Ер нь зургаас харахад Марсын гадаргуу манай Монголын хөрс шороотой их ижилхэн  харагддаг. Иймээс Марс гаргийг судлах судалгааны ажилд Монголын говь хэрэг болж магадгүй. Марс гарагт хүмүүс дасгал сургууль, дадлагаа хийх, түүнийгээ дагаад аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, жуулчдыг татах зэрэг зорилгоор Марс хөтөлбөрийг залуус хэрэгжүүлж байна. Тэдний дунд суугаад сонсож байхад янз бүрийн алхмуудыг хийж байгаа юм билээ. Манай улс 2017 онд анхны хиймэл дагуулаа хөөргөсөн. Дараагийн хиймэл дагуулыг хийх гээд манай залуус ажиллаж байна. Хиймэл дагуулыг гараараа бүтээж, тойрог замд гаргана гэдэг бол том ажил. Энэ бол ганцхан хиймэл дагуул хөөргөж байгаа биш, хиймэл дагуулыг удирдах, мэдээллийг авах, хагас мэдээллийг боловсруулах гээд  их том судалгааны чиглэл үүсэж байгаа гэсэн үг юм. Тэдний ажлыг бид дэмжих ёстой. Цаашид лаборатори, тоног төхөөрөмжүүдийг бий болгох, судалгааны ажилд урагш том алхам хийх ёстой.

-Манай улс сансар судлалаар дэлхийн хэчнээн улс оронтой хамтарч ажиллаж байна вэ?

-Өнөөдөр монголчууд дэлхийн сансар судлалд нөлөөтэй хоёр орны дунд амьдарч байна. ОХУ, БНХАУ-ын сансрын техник технологи өндөр түвшинд хүрсэн. Нутаг дэвсгэрийн ойр байдал, сайн харилцаандаа үндэслээд хамтарч ажиллах сайхан боломж бидэнд бий. Өнөөдөр зөвхөн ОХУ, БНХАУ гэлтгүй АНУ,  Европын холбоо гээд  бие даасан том том агентлагуудтай хамтран олон төрлийн ажил хийх боломжтой. Харин зөв зохион байгуулах хэрэгтэй.

Зөв зохион байгуулахын тулд Монгол Улсын, монгол төрийн сансрын бодлого бий болсон байх ёстой. Энэхүү бодлогын хүрээнд ойрын, дунд, хэтийн төлөвлөгөөг гаргаж, хэзээ, юу хийх, ямар амжилтад хүрсэн байх тухай ажлын төлөвлөгөөг тодорхойлох шаардлагатай. Хамгийн гол нь сансартай холбоотой мэргэжлийн хүмүүс төр засагтаа төрийн бодлого боловсруулахад нь туслах, үндэсний зөвлөлтэй байх, Зөвлөлийн ажлаар төр засагтаа тусалж ажиллах ёстой. Сансрын салбарын ажил бол зарим хүнд холын салбар байж болно. Түүнд нь бид юу үзсэн, юу чаддагаараа туслах ёстой гэж бодож байна.

Гэрэл зургийг Б.Чадраабал