-Танай суманд хаваржилтын  байдал  ямар  байна вэ?

-Өнгөрсөн “бич”жилийн цаг агаар, өвөлжилт Эрдэнэбүрэн сумын түүхэнд тодоор тэмдэглэгдэн үлдэх өнөтэй, өег тарган, ард түмний сэтгэл амгалан, өгөөжтэй сайхан   өвөл  болж өнгөрсөн бол “Алтан унжлагат” хэмээгч тахиа жилийн харвын тэргүүн сар тал дундаа орж байгаа энэ үед ирэх хаврын нар, төлийн дуутайгаа налгар сайхан байна.

-Энэ хавар хичнээн мал төллөх вэ, малчид хаагуур нутаглаж байна?

-Сумын мал сүрэг өсч мянгат малчдын тоо өмнөх оноос 21-ээр нэмэгдэж, сум 72 мянгат малчинтай болсон нь түүхэнд хамгийн олон мянгат малчинтай болсон он боллоо. Одоо малчид дунд бүс буюу тал хээр хосолсон хаваржааныхаа бүс нутагт буусан байна. Энэ онд 76 мянга гаруй мал төллөхөөс, одоогийн байдлаар  5 хувь нь төллөөд байна.

-Танай сум хамгийн олон мал тоолуулж, олон  алдартай малчид шинээр төрлөө?

-Цаст хайрханы өвөрт мал сүргээ маллан суугаа 370 гаруй малчин олон өнгөрсөн онд нийт 216829 толгой мал тоолуулж, малаа таван төрлөөр нь 26 101 толгой малаар өсгөсөн.

 Мал сүргээ өсгөн сум аймгийн хөгжилд хувь нэмэр үзүүлж яваа манлай малчдаас  “Монгол улсын аварга малчин” цолоор Хонгио багийн малчин Н.Олонбаяр, “Аймгийн сайн малчин” цолоор Нармарзан багийн малчин Т.Ганхуяг, Шураг багийн малчин А.Дэлгэр, Хонгио багийн малчин Д.Отгонбаяр, Ц.Шүрхүү нар шагнагдсан  бол Төрийн дээд шагнал ХГУТ-ын одонгоор Хонгио багийн Улсын аварга малчин С.Балжинням, Алдангадас одонгоор Хар ус багийн өндөр настан С.Аварзад, Ц.Отгондалай, Шураг багийн малчин Ш.Батжаргал, Г.Лхамжав, Хонгио багийн аймгийн аварга малчин Ч.Цэдэндамба нар тус тус шагнууллаа.

Сүүлийн жилүүдэд мал сүрэг тогтвортой өсөж, мянгат малчдын тоо 72 хүрч, 1 өрхөд 329 толгой мал, 1 хүнд 92 толгой мал ногдож малчдын амьдрал ахуй жилээс жилд дэвжин дээшилж байна.

-Удахгүй өөлдийн таван шүтээн тахих ёслол болно, энэ үеэр ямар арга хэмжээ зохиогдох вэ?

-Өөлдийн таван шүтээний тахилгыг аймгийн ГанданПунцаг Чойлон хийд, Улаанбаатар хот дахь “Өөлдийн Цамбагарав” нутгийн зөвлөл, Ховд аймаг дахь Эрдэнэбүрэн сумын нутгийн зөвлөл, сүсэгтэн олныхоо дэмжлэгтэй сумын ИТХ, ЗДТГ, байгууллагын дарга, эрхлэгчид, төрийн албадуудтай хамтран зохион байгуулж байна.

Хаврын тэргүүн сарын шинийн 19, 20-ны билэгт сайн өдөр буюу 03 дугаар  сарын 16, 17-ны өдрүүдэд Өөлдийн таван шүтээний уншлагыг хийж, Цамбагарав хайрханы хишиг барилдаан, Хаврын төвийн бүсийн морины уралдаан, морь, бөх цол дуудаачийн аймгийн уралдаануудыг зохион байгуулахаар бэлтгэж байна.

-Өөлдийн таван шүтээн гэж нэрлэх, тахиж, шүтэх болсон нь ямар түүхэн улбаатай юм бэ?

-Өөлдийн таван шүтээний тахилгын түүхийн хувьд 1697-1727 оны үед амьдарч байсан Богдван Цэвээнравдан Төвдийн Ванчин Богдын дүүтэй гэр бүл болж  эхнэрээ жилийн дараа төрсөн  гэрт нь айлчлуулан явуулжээ.  Эхнэрээ явахад нь эцгийнхээ гэрээс арван сахиусыг авч  ирээрэй гэж захисан байна. Богд вангийн охин эцгийнхээ гэрт ирээд буцах болоход эцэг нь охиноосоо” Миний охин юу авах вэ” гэж асуухад охин нь аавдаа “Би арван сахиусаа авч явна гэж гэнэ. Аав нь дургуй байсан боловч ”За өгье” гэж хэлээд, чи өөрөө таньж аваад яваарай гэжээ. Ингээд охин буцах болж шүтээний өрөөнд эгнүүлэн тавьсан олон бурхануудаас арван сахиус ялган авах болжээ.

Богд вангийн захисан ёсоор аав, ээждээ үзүүлэхгүй зүү ханцуйлан ороод тэр бурхануудыг урьдаас нь  хатгахад хөдөлсөнийг аваад байснаар зөв сахиусаа олж чаджээ. Ингэж Төвдийн Ванчинбогдын эцгийн арван сахиус Өөлдүүдэд ирж шүтэгдсэн домогтой. Энэ арван сахиус нь Гонгор, Цамбагарав, Цамбамарав, Шалс, Жамсран, Ямандаг, Гомбо, Чойжил, Лхам, Намсрай бурхад аж.

Богдван Цэвээнравдан хожим нь 10 сахиусаа хоёр хүүдээ нэр зааж тав, таваар нь хувааж өгсөн байдаг. Ингэснээр Дамбий гүний хошуу буюу одоогийн Эрдэнэбүрэн сумын өөлдүүд Ямандаг, Гомбо, Чойжил, Лхам,  Намсрай гэсэн таван сахиусыг тахих болсон байна.

Тус сахиусууд нь үйлсийг түргэн ямагт бүтээгч гол сахиусууд, мөн ертөнцөөс хэтэрсэн сахиус, номын сахиусны дүрээр оршдог гэж үзэн нандигнан шүтэж ирсэн түүхэн уламжлалтай.

А.Бямбасүрэн