ХАЛХЫН ГОЛЫН ДАЙНЫ ТОВЧООН
ТОЙМ1932 он - Японы арми Манжуурыг бүрэн эзэлснийхээ
дараа Манж-Го хэмээх тоглоомын улсыг
байгуулав. Япончууд тус улсыг ЗХУ, БНМАУ болон Хятадыг эзлэн авах түшиц газар
болгон хувиргалаа.
1935 оны 1-р сарын 24 - Япон-Манжийн цэрэг Халхын сүм дэх
Монголын хилийн харуулын застав руу дайрав.
1935 оны 1-р сарын 31 - Япон-Манжийн явган цэргүүд БНМАУ-ын нутаг дэвсгэр рүү дахин довтолж нэвтрэв.
1935 оны 6 дугаар сар - БНМАУ болон
Манж-Го улсын хооронд хилийн шугамыг тодорхойлох хэлэлцээ эхэллээ.
1935 оны 11 дүгээр сар - Монгол-Манжийн хэлэлцээ тасалдав.
1936 оны 1-3 сар Япон-Манж-Го
улсын цэргүүд 10 гаруй удаа зэвсэгт халдлага үйлджээ.
1936 оны 3 дугаар сар - Японы
армийн штабын дарга, генерал Итагаки мэдэгдэхдээ “Монгол нь Япон-Манжийн гадаад
бодлогод чухал байр эзэлнэ” гэв.
1936 оны 3 дугаар сарын 12 - БНМАУ ба ЗСБНХУ-ын хооронд Харилцан туслалцах тухай Протоколд Улаанбаатар хотноо
гарын үсэг зуржээ.
1936 оны 3 дугаар сарын 24 - Энэ
өдрийн15 цагийн орчимд Японы цэргийн хэсэг албан хаагчид Буйр нуурын эрэг дэх
“Монгол загас” хилийн застав руу дайрав.
1936 оны 3 дугаар сарын 26 - 200
орчим хүнтэй Японы цэргийн салбар анги тухайн застав руу дахин довтолжээ.
1936 оны 3 дугаар сарын 26 - Монголын хилчид ухарч байгааг ажиглаж байсан хил зөрчигчид Халх голыг гатлан
дээрх заставын байрыг эзлэн авав.
1936 оны 3 дугаар сарын 29 - Японы
цэргийн томоохон отряд хилээс 45 км-ийн зайд орших Адагдулааны застав руу
дайрчээ.
1936 оны 3 дугаар сарын 31 - 72
ачааны машин бүхий Япон-Манжуурын цэргүүд 12 танк болон хуягт машин, 4 нисэх
онгоцоор дэмжүүлэн Адагдулааны застав руу дахин дайралт хийлээ.
1936 оны 9 дүгээр сар - Сөргөлдөгч
талууд олзлогдсон цэргүүдээ солилцов. Монголын Булан дэрсний заставын 12 цэрэг
эх орондоо буцаж ирлээ.
1939 оны 1 дүгээр сарын 16 - Номунхан-Бүрд овооны орчим Японы таван цэрэг Монголын хилийн харуулын дөрвөн
цэрэг рүү гал нээв.
1939 оны 1 дүгээр сарын 17 -
Номунхан-Бүрд овооны өндөрлөгийн орчим Японы 13 цэрэг Монголын гурван хилчин
рүү довтолж, заставын даргыг олзлон нэг хилчнийг шархдуулжээ. 2 дугаар болон 3
дугаар сард япончууд болон баргууд 30 орчим удаа Монголын хилчид рүү дайрсан
байна.
1939 оны 3 дугаар сар - Квантуны
арми Халхын голын районд байлдааны ажиллагаа явуулах төлөвлөгөөгөө боловсруулж
дуусгав.
1939 оны 4 дүгээр сар - Квантуны
армийн командлагч, генерал К.Уэда хил орчмын бүст цэргийн ажиллагаа явуулах
тушаал өгчээ.
1939 оны 5 дугаар сарын 11 - Япон-Манжуурын 300 хүнтэй морин цэргийн анги БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт 15 км гүн
цөмөрч, хилийн застав руу довтлов.
1939 оны 5 дугаар сарын 14 - Дээрхтэй адил дайралт дахин давтагдав. Заставын байрлалд 52 бөмбөг хаяснаар
Японы нисэх хүчний дайралт эхэллээ.
1939 оны 5 дугаар сарын 17 -
Зөвлөлтийн цэргийн бүлэг болон Монголын хуягт дивизион Халх голын район руу
хөдлөв.
1939 оны 5 дугаар сарын 19 -
ЗСБНХУ-ын Гадаад хэргийн Ардын комиссар В.М.Молотов Москвад суугаа Японы элчин
сайд Тогод Зөвлөлтийн Засгийн газрын албан ёсны мэдэгдлийг гардуулан өгөв.
1939 оны 5 дугаар сарын 21 -
Номунхан буюу Халхын голын районд байрлаж буй БНМАУ-ын цэргийг устгах тушаалыг
Японы командлал өгчээ.
1939 оны 5 дугаар сарын 22 - Монгол-Зөвлөлтийн цэрэг Халх голыг гатлан япончуудыг хилийн шугам хүртэл шахан
хөөв. Хамар давааны орчимд анх удаа агаарын тулаан болж, талууд нэг нэг онгоцоо
алджээ.
1939 оны 5 дугаар сарын 27 - Зөвлөлтийн нисгэгчид Хамар давааны орчимд дайсны онгоцуудтай дахин агаарын
тулаан хийв.
1939 оны 5 дугаар сарын 28 - Монголын 6 дугаар морьт дивизийн анги нэгтгэлүүд Зөвлөлтийн цэргийн ангиудтай хамт Халх
голыг гаталж, хилээс 10 км-ийн зайд орших Тамсагбулагт хамгаалалтын байрлал
эзэлжээ.
1939 оны 5 дугаар сарын 28 - 2500
орчим хүний бүрэлдэхүүнтэй Японы армийн анги нэгтгэлүүд Монгол-Зөвлөлтийн
цэргийн ар талд тойрон гарч бүслэн авахын тулд давшилтад оров. Япончууд их буу,
нисэх хүчин, хуягт техникээр хүчтэй дэмжүүлж байсан боловч бүслэх төлөвлөгөө нь
биелсэнгүй.
1939 оны 5 дугаар сарын 29 - “Дуглас” маркийн зорчигч тээврийн 3 онгоц Москвагаас Монголыг чиглэн тусгай
үүргийн нислэгээр хөөрлөө. Онгоцны бүхээгт Испани, Хятадад байлдаж туршлага
суусан Зөвлөлтийн 48 шилдэг нисгэгч байв. Тэднээс 20 орчим нь ЗХУ-ын баатар
цолтой ажээ.
1939 оны 5 дугаар сарын 29 - Монгол-Зөвлөлтийн цэрэг давшилтад орж, дайсныг хилийн шугамын гадна талд хөөн
гаргав. 1939 оны 6 дугаар сар Г.К.Жуков 57 дугаар тусгай корпусын командлагчаар
томилогдов. Түүний туслахаар Монголын морьт цэргийн командлагч, корпусын
комиссар Ж.Лхагвасүрэнг томилжээ.
1939 оны 6 дугаар сарын 22, 24 ба
26 - Агаарын тулалдаан маш ширүүн өрнөж байлаа. Талуудын хүч ойролцоо, 50-60
нисэх онгоцтой байв. Энэ өдрүүдэд болсон тулалдаанд Японы тал 50 гаруй онгоцоо
алдав.
1939 оны 6 дугаар сарын 26 - Зөвлөлтийн радиогоор “ТАСС бүрэн эрхийнхээ дагуу мэдэгдэж байна” гэсэн үгс
цуурайтаж эхлэв. Халхын голын эргээс ирж буй мэдээллийг Зөвлөлтийн сонинуудад
нийтэлж эхэлжээ.
1939 оны 6 дугаар сарын 27, 28 - Сөнөөгч онгоцуудаар халхлуулсан Японы бөмбөгдөгч онгоцууд Зөвлөлтийн нисэх
онгоцны буудлууд руу дайрав.
1939 оны 7 дугаар сарын 2-3-нд
шилжих шөнө - Японы цэргийн бүлэглэл дахин давшилтад шилжин Халх голын баруун
эрэг дэх Баянцагаан уулыг эзлэн авлаа. Энэ уул Манж-Го-гийн хилээс 40 км
оршдог.
1939 оны 7 дугаар сарын 3 - 38
мянган хүний бүрэлдэхүүнтэй Японы цэрэг Халх голын зүүн эрэг дэх түшиц газрыг
эзлэн авах зорилгоор БНМАУ-ын нутагт дэвсгэрт цөмрөн оров.
1939 оны 7 дугаар сарын 4-5 -
Баянцагаан ууланд цус урсгасан ширүүн тулалдаан боллоо.
1939 оны 7 дугаар сарын 8 - Японы
тал Халхын голын зүүн эрэг рүү ихээхэн хэмжээний хүчээр довтлов.
1939 оны 7 дугаар сарын 11 - Японы
цэрэг өмнөх байрлал руугаа ухрав.
1939 оны 7 дугаар сарын 23 - Их
бууны галын бэлтгэл хийсний дараа япончууд голын баруун эрэгт байрлаж буй Зөвлөлт-Монголын цэргийн түшиц газар руу дайрав. Гэвч хоёр өдрийн тулалдааны
эцэст япончууд өмнөх байрлал руугаа ухарлаа.
1939 оны 8 дугаар сарын 20 - Зөвлөлт-Монголын цэрэг давшилтад орсон нь Японы командлалын хувьд огт
санаандгүй явдал байлаа.
1939 оны 8 дугаар сарын 21, 22 - Японы цэрэг маш шаргуу хамгаалах тулалдаан хийв.
1939 оны 8 дугаар сарын 26 - Зөвлөлт-Монголын цэргийн өмнөд ба умард бүлгүүдийн хуягт танкийн болон
механикжуулсан анги нэгтгэлүүд Японы 6 дугаар армийг бүрэн бүслэн авлаа.
1939 оны 8 дугаар сарын 29, 30 - Хайлааст голын баруун биед сүүлчийн тулалдаанууд үргэлжилсээр...
1939 оны 8 дугаар сарын 31 - БНМАУ-ын нутаг дэвсгэр Японы цэргээс бүрэн чөлөөлөгдөв.
1939 оны 9 дүгээр сарын 4 ба 8 - Япончууд БНМАУ-ын нутаг дэвсгэр рүү дахин өнгөлзсөн боловч 500 орчим цэргээ
алдан хилийн шугамаас цааш ухрав.
1939 оны 9 дүгээр
сарын 9 ба 16 - Газрын байлдаанд ялагдал хүлээсэн япончууд агаарын тулаанаар
хариугаа авахаар шийджээ. Зөвлөлтийн нисэх хүчин энэ өдрүүдэд түүхэнд анх
удаагаа пуужин хэрэглэсэн байна.
1939 оны 9 дүгээр сарын 15 - ЗХУ, БНМАУ болон Японы хооронд
байлдааны ажиллагааг зогсоох хэлэлцээрт Москва хотод гарын үсэг зурав.
1939 оны 9 дүгээр сарын 16 - Энэ өдрийн 14 цагаас байлдааны
ажиллагаа бүрэн зогсчээ.
Эх сурвалж:
МОНЦАМЭ Тойм сэтгүүл Дугаар 20. 2014 оны 8 дугаар сар