Олон улсын Монголч эрдэмтний 11 дүгээр Их хурлын хоёр дахь өнөөдөр таван салбар хуралдаанаар үргэлжиллээ. 

”Монгол судлал ба тогтвортой хөгжил” сэдвээр өрнөж буй энэ удаагийн Их хуралд 29 орны 400 гаруй эрдэмтэн, биет бус өвийг тээгч иргэд оролцож байгаа.  Төрийн ордны Их танхимд өчигдөр нээлтээ хийсэн Их хурал өнөөдөр “Монгол хэл бичиг судлал”, “Монголын түүх судлал”, “Монголын соёл, утга зохиол судлал”, “Монголын нийгэм, эдийн засгийн судлал”, “Монголын гадаад харилцаа судлал” гэсэн таван сэдвээр үргэлжлэн хуралдлаа. 

“Монгол хэл бичиг судлал” сэдэвт Нэгдүгээр салбар хуралдаан

Уг хуралдааны нээлтийн үндсэн илтгэлийг өчигдөр Л.Болд “Монгол хэл шинжлэлийн түүхийн үечлэлийн асуудал”, Д.Заяабаатар “Монгол хэл судлалын өнөөгийн байдал,асуудал, шийдэл” сэдвээр тавьсан. Харин өнөөдөр үдээс өмнө салбар хуралдаан МУИС-ийн I байрны Эрдмийн танхимд “Монголын нууц товчооны судлал”, “Монгол хэлний түүхэн ба харьцуулсан хэлшинжлэл”, “Монголчуудын үсэг бичиг, сурвалж судлал”, “Монголчуудын үсэг бичиг, сурвалж судлал”, “Монгол хэлний үгийн сан судлал, үгийн гарал судлал”, “Монгол хэлний хэлзүй” гэсэн сэдвийн хүрээнд эрдэмтэд илтгэл тавьж хэлэлцлээ.

Илтгэлээс дурдвал: 
- Ш.Чоймаа “МНТ”-ны хэлийг сонгодог монгол бичгийн орчуулгаар тодлох нь”, 
-Мехмет Олмез /Турк/ “МНТ дахь Монгол, Турэгийн харилцаа” 
-Бүрэнбат /БНХАУ/ “Монголын Нууц Товчооны тэмдэглэлийг нарийвчлан шинжлэх асуудалд”,
- Ж.Лувсандорж /БНЧУ/ “Монголын Нууц Товчооны ”sinekdoha” (төлөөлүүлэл)-ийн орчуулгын шүүмжлэл”, 
-Л.Маналжав “Зүүн Азийн хэл соёлын харилцааны жишээ: Нуголдай”,  
-И Сон Гюү /БНСУ/ Кидан бага үсгийн «l» гийгүүлэгчийн авиалбар шинжийн тухайд” 
-Ц.Шагдарсүрэн “Эртний монгол хэлний баримтыг судлах асуудалд”, 
-Б.Түвшинтөгс “Монгол манж хэлний харилцаа холбоог дахин авч үзэх нь” 
–О.Самбуудорж “Орчин цагийн монгол хэлний үгийн сангийн хувьсал өөрчлөл” 
 -Г.Гэрэлмаа “Монгол нэр томьёо судлалын шинэ хандлага”
-Накашима Ёшитэрү /Япон/ “Монгол хэлний нохойтой хамаатай гурван үгийн гарал үүслийн тухай” 
-М.Базаррагчаа (Монгол). Монгол хэлний өгүүлбэрийн үйлдэгчийг ангилах нь
-Badmaeva Larisa Batoevna (Russia). The Textformative Elements in the Buryat Annals by Sh.-N. Khobituev
-Ahn ShinHyuk (Korea). A study on Evidentiality in ModernMongolian Modal Particles
-М.Баярсайхан (Монгол). Монгол бичгийн хэлний жийрэг
гийгүүлэгч ба бүтээврийн нийлмэл бүтэц зэрэг илтгэл тавьлаа. 

“Монголын түүх судлал” сэдэвт Хоёрдугаар салбар хуралдаан 

Салбарын нээлтийн хуралдаанд өчигдөр С.Чулуун (Монгол). Монгол улс дахь түүхийн судалгаа: арга зүй, хандлага, B.V.Bazarov (Russia). Historical role of Medieval Mongolian
Statehood сэдвээр илтгэл тавьсан. Харин өнөөдөр салбар хуралдаан МУИС-ийн I байр, 330 тоот танхимд үргэлжилж “Монголын археологийн судалгаа ба монголчуудын угсаа гарал”, “Монголчууд ба дотоод Азийн ертөнц”, “Монгол угсаатны судалгаа угсаатны бүрэлдэхүүн” гэсэн сэдвийн дор эрдэмтэд илтгэл тавьж хэлэлцлээ.

Илтгэлээс дурдвал: 
-М.Г.Крамаровский (Россия). Монгольская идентичность в XIII-XIV вв. (по материалам торевтики)
-Г.Эрэгзэн (Монгол). Гуа Дов хэмээх Хүннүгийн үеийн туурьд хийсэн археологийн судалгааны үр дүн
-Ю.Болдбаатар (Монгол). Монголын хүрлийн үеийн хадны зураг дахь гурван дүрслэлийг тайлбарлах нь
-Д.К.Тулуш (Россия). Городища Уйгурского каганата на территории Тувы и Монголии
-Х.Лхагвасүрэн (Монгол). Монгол булшны оршуулгын зан үйл
- Ц.Төрбат (Монгол). Монгол Алтайн хүрлийн үеийн археологийн судалгаа : эрэл ба ололт
-С.Чулуун (Монгол). XVII зууны монгол ноёд ба Оросын эзэн хаад: захидал, элч- 22 -Хөтөлбөр
-Cho Byoung Hak (Korea). Study on Galdan‘s Khalkha Mongol Invasion
-Э.П.Бакаева (Россия). Исторический факт и его интерпретация: Убаши хан в истории и культуре калмыков и ойратов
-Аяна Самдан (Россия). Тува в составе государства Алтын-ханов и Джунгарского Ханства
- Г.Мягмарсамбуу (Монгол). Монголын барга угсаатны зан үйлд холбогдох зарим шинэ мэдээ баримтаас
-Shimamura Ippei (Japan). What’s Behind A Pandemic of Shamans?: The overturning of social relationships and the diverging of Morality in Contemporary Mongolian Shamanism зэрэг илтгэл тавьсан юм. 

“Соёл, утга зохиол судлал” сэдэвт Гуравдугаар салбар хуралдаан 

Салбарын нээлтийн хуралдаанд өчигдөр Д.Цэрэнсодном (Монгол). Монгол тууль судлалын арга зүйн асуудалд, Э.Сонинтогос (Монгол). Монголын соёл, урлаг судлалын төлөв, хөгжлийн чиг хандлага сэдвээр үндсэн илтгэл тавьсан. Харин өнөөдөр уг салбар хуралдаан СУИС-ийн I байр, Оюутан театрт болж, “Аман зохиол, сонгодог уран зохиол судлал”, “Уран зохиол судлал”, “Шашин судлал” сэдвийн хүрээнд эрдэмтэд илтгэл тавьлаа. Илтгэлээс дурдвал: 

-С.Дулам (Mонгол). “Асуух нурууны үг” жүжиг наадмын аман зохиолын үүсэлд холбогдох нь
-Ринчиндорж (КНР). Монгольский героический эпос и Якутское Олонхо
-Dampilova Lyudmila (Russia). Motive of reembodiment in
-Akedil Toishanuly (Turkey). Scientific Brief inference on comparative research of Turkic-Mongolian mythology
-Корнякова Саглар Николаевна (Россия). Национальные архетипы в калмыцком героическом эпосе “Джангар”
-Д.Цэдэв (Монгол). ХХ зууны МУЗ дахь зохиолчдын нууц нэр буюу бийрийн нэрийн учир холбогдол
-Wang Hao (China). Enlightenment and Construction: An Inquiry into the Humanist Values of Mongolian scholar Ts.Damdinsuren
-Окада Казүюки (Япон). “Хувьсгалын уран зохиолч нарын бүлгэм”-ийн тухай
-Ван Мандуга (China). M.Ядамсүрэнгийн “Гурван хүүхэн” тууж дахь уран дүрийн шинжлэл
-Rachel Mikos (Czech Republic). Images of structures of the cosmos in Mongolian Riddles
-Ш.Сонинбаяр (Монгол). Баруун чойрын хийд Гандантэгчэнлингийн түүхэн байдлыг судалсан нь
-Фүжи Мако (Япон). Өнөө үеийн овоо тахилгын тухай-Өвөрмонголын зарим жишээн дээр өгүүлэх нь
-Li Narangoa / Natasha Fijn (Australia). “A’One Health’ Approach” and wellbeing on the grassland steppes of Mongolia
-Б.Санхүү (Монгол). Хотон Монголчуудын тахилгын зан үйл
-А.Энхбат (Монгол). Дал шатааж мэргэлэх Ил хаадын ёс зан үйл
-Shen Wei Rong (China). Tibetan Tantric Buddhism at the Court of
Mongol Khans
-Р.Отгонбаатар (Монгол). Монгол модон барын ном хэвлэлийн тойм зэрэг илтгэл тавьлаа. 

“Монголын гадаад харилцаа судлал” сэдэвт Дөрөвдүгээр салбар хуралдаан 

Салбарын нээлтийн хуралдаанд өчигдөр Ж.Баясах (Монгол). Нүүдэл ба суурин соёл иргэншлийн ижил төстэй ба ялгаатай зүйлс, Pierre Chabal (France). Mongolia’s regional ‘affiliation’: an out-dated question, Nguyen Quang Thuan (Vietnam). Greetings of the President of Vietnamese Academy of Sciences сэдвээр үндсэн илтгэл тавьсан. Харин өнөөдөр уг салбар хуралдаан Монгол-Японы төвийн Хурлын танхимд үргэлжилж “Соёл иргэншил ба Монголын гадаад харилцаа (XIII-XX зууны эхэн)”, “Соёл иргэншил ба монголын гадаад харилцаа
(XX ЗУУН)” сэдвээр эрдэмтэд илтгэл тавьж, хэлэлцлээ.

Илтгэлээс дурдвал:  

-Л.Төр-Од Ил хаадын гадаад бодлого: эвсэх үү, үл нэгдэх үү?
-Ц.Батболд (Монгол). Их Монгол гүрний төрийн байгуулалт:Анхны холбооны улсын загвар
-Nakami Tatsuo (Japan). Japan Population of the Mongols in the early 20th century, historical sources and research
-Lan Meihua (Taiwan). Mongolia in the Eyes of Chen Lu
-Tachibana Makoto (Japan). The Wilsonian Moment and Mongolia: Pan-Mongolism, Abolition, and Revolution
-Д.Цолмон (Japan). XX зууны эхний Монгол-Японы гадаад харилцаа: Токиогийн Гадаад хэлний сургуулийн багш Ханууд Мужингагийн захидлын шинэ тайлбар
-Курас Леонид Владимирович (Russia). Монгольское государство: от революции Синьхайской 1911 г. До революции Монгольский 1921 г. зэрэг илтгэл тавьж хэлэлцлээ. 

“Монголын нийгэм, эдийн засгийн судлал” сэдэвт Тавдугаар салбар хуралдаан 

Салбарын нээлтийн хуралдаанд өчигдөр Д.Мөнхжаргал, А.Оюунтунгалаг (Монгол). Монголчуудын уламжлалт сэтгэлгээ хийгээд тогтвортой хөгжлийн асуудал, T.Дорж (Монгол). Эзэн Чингис хааны удирдлагын зохион байгуулалт, аппаратын онцлог гэсэн үндсэн илтгэл тавьсан юм. Харин өнөөдөр уг салбар хуралдаан МУБИС-ийн I байр, 300 тоот танхимд үргэлжилж, “Монголын эдийн засгийн төлөв байдал, хандлага, сорилт”, “Монголын улс төр, эрх зүй”, “Монголын нийгэм: өөрчлөлт, хандлага”, “Монголын нийгэм: өөрчлөлт, хандлага” сэдвээр эрдэмтэд илтгэл тавьж хэлэлцлээ.

Илтгэлээс дурдвал: 

-Т.Намжим (Монгол). Монгол улсын бодит эдийн засгийн хөгжлийн асуудал
- Vladimir Grayvoronsiky (Russia). The Changes in the Structure of an average Mongolian household budget for 100 years
-Бүрэнжаргал Тангудай (БНХАУ). Хятад Монголын эдийн засгийн хамтын ажиллагааны тулгамдсан асуудал
-Hiroshi Yatsuo (Japan). A proposal for the improvement of the Detached Houses and Living Environment of the Ger area, Ulaanbaatar
-Т.Чулуун (Монгол). Монгол улсын ногоон хөгжлийн бодлогын шинжлэх ухааны үндэслэл
-Т.Ган-Эрдэнэ, Б.Бат-Эрдэнэ (Монгол). Монгол улсын шинжлэх ухааны өнөөгийн байдал, ирээдүйн зорилго
-Б.Хөгжилт (БНХАУ). Шинэ хэвийн байдал доорх Хятад Монголын эдийн засгийн хамтын ажиллагаа
-Имаока Риоко (Япон). 2050 он гэхэд Монгол улс НҮБ-ын Биологийн олон янз байдлын конвенцийн зорилгыг хангах анхны орон болох боломжтой
-Zbigniew Szmyt (Poland). The Right to the City: Indigenous Placemaking in the city of Ulan-Ude
-V.A.Rodionov (Russia). Mongolia in the 20th century: to Democracy through socialist modernization
-Атыканова Джамилья (Кыргызстан). История освещения межэтнических отношений в СМИ Кыргызстана и Монголии (1990-2010 гг.)
-Badareav Damdin (Russia). Social processes in modern Mongolia: a view from Russia
-Wei Rong Shen (China). Tibetan Tautric Buddhism at the court of Mongol Khans
-A.Ganchimeg (Germany). Traditional Mongolian family forms in Tradition
-Gombozhapov Alexander (Russia). The Sedentarization of the Mongolian nomads
-Lokosov Vyacheslav (Russia). The Older Generation as a resource for the development of contemporary society
-Сарантуяа (Япон). Алтан-Очир хийгээд түүний “Дотоод Монгол хэмээх бичиг”-ийн тухай анхны шинжилгээ
-Avar Akos (Hungary). Traditional Ecological Knowledge of Mongolian Nomads and its Role in Sustainable Development зэрэг илтгэл тавилаа. 

Н.К.Рерихийн Төв Ази ба Монголд явуулсан судалгааны 90 жилийн ойд

зориулсан тусгай салбар хуралдаан

Уг хуралдаан мөн өнөөдөр Монгол-Японы төвд болж J.Philip Jimenez (Russia). Tenggerism: The Infinite Promise, А.А.Бондаренко (Россия). Об изучении материалов Рериховских центрально-Азиатских экспедиций в Музей-институт семьи Рерихов, С.Бадрал (Монгол). Рерихийн уран зургийн өв, В.Е.Чернявский (Россия)Мемориальномуукабинету Ю.Н.Рериха – 55 лет, Ш.Мягмарцэрэн, Т.Төрбат (Монгол). Н.К.Рерихийн
мөрөөдөл биелж шамбалын орон Монголд олдов, Г.Ганхуяг (Монгол). Рерих нарын Төв-Азийн экспедицийн зорилго, Эстер Анатольевна Рейдлер (Россия). Община. От Будды
до Майтрейи зэрэг илтгэлүүд тавьсан юм. 

Маргааш дээрх салбар хуралдаануудын сэдэв өөрчлөгдөн, эрдэмтдийн илтгэлээр үргэлжилнэ. 
 

Н.Гантуяа