Улаанбаатар /МОНЦАМЭ/. Жил бүрийн хоёрдугаар сарын 21-нд Олон улсын эх хэлний өдөр тохиодог. Энэ өдрийг тохиолдуулан олон улсад хүүхэд, залуучуудын дунд эх хэлээ сурталчлах, хэл, соёлын олон талт байдлыг ойлгуулах чиглэлээр чуулга уулзалт, урлагийн тоглолт, сургалт зөвлөгөөн зэрэг өргөн хүрээтэй ажил зохион байгуулдаг. Харин манай улсад эл өдрийг хэрхэн тэмдэглэх талаар Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийн Ажлын албаны дарга Н.Нарангэрэлээс тодрууллаа.

-Олон улсын эх хэлний өдрийг ер нь хэрхэн тэмдэглэдэг болсон талаар мэдээлэл өгнө үү?

-1999 онд НҮБ-ын Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байгууллага /ЮНЕСКО/ жил бүрийн хоёрдугаар сарын 21-ний өдрийг “Олон улсын эх хэлний өдөр” болгон зарлаж, 2000 оноос албан ёсоор тэмдэглэж эхэлсэн. 1952 оны энэ өдөр Бангладеш улсын Даккагийн их сургуулийн оюутнууд эх хэлээ Зүүн Пакистаны албан ёсны хоёр хэлний нэг болгохын төлөө жагссан. Цагдаа нар тэдний эсрэг гал нээж, таван хүнийг буудан хөнөөсөн. Тиймээс эх хэлээ аварч, хамгаалахын төлөө тэмцээд амиа алдсан тэдгээр оюутны дурсгалыг хүндэтгэн ЮНЕСКО-гийн 1999 оны XI сарын 17-ны Ерөнхий хуралдаанаас жил бүрийн энэ өдрийг Oлон улсын эх хэлний өдөр буюу “International Mother Language Day” болгон тунхагласан түүхтэй. ЮНЕСКО-гоос 2019 оныг “Олон улсын уугуул хэлтний жил” болгон зарласан. Энэ жилийн Олон улсын эх хэлний өдрийн сэдэв нь хөгжил, энх тайван, эвлэрлийн нэгэн хүчин зүйл болж буй уугуул хэлийг онцлон ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий захирал Одри Азулэй мэндчилгээ дэвшүүлсэн.

-Дэлхий дээр нийт хэдэн хэл байдаг вэ. Сүүлийн үеийн судалгаа тоо баримтаас дурдвал?

-2018 оны 7 дугаар сарын байдлаар, дэлхийн хүн ам 7097 хэлээр ярьж байгаа гэсэн судалгаа гарсан. Дэлхийн хүн амын гуравны хоёр нь хятад, хинди, англи, испани, араб, орос, франц, герман, португал зэрэг хамгийн түгээмэл 40-өөд хэлээр ярилцдаг хэмээн үздэг.

Англи, араб, испани, орос, франц, хятад хэл нь НҮБ-ын албан ёсны хэл юм. Англи хэлээр дэлхийн 99 улсад 1.8 тэрбум, испани хэлээр 58 улсад 548 сая,  орос хэлээр 266 сая, франц хэлийг 51 улсад 274 сая, хятад хэлээр 1.3 тэрбум хүн ярьдаг гэсэн хамгийн сүүл үеийн судалгаа бий.

Харин 2010 онд монгол хэлээр нийтдээ 10 450 203 хүн ярьж байна гэсэн тооцоо гарсан байна. Үүнээс Монгол Улсад 2 754 685 хүн, ОХУ-д 647 747 хүн, БНХАУ-д 7 047 771 хүн ярьж байна гэсэн судалгааг нийгмийн хэл шинжээч, профессор Н.Нансалмаа саяхан хэвлүүлсэн номдоо дурдсан. Монгол Улсын хүн ам 2018 оны 10 дугаар  сарын 29-ний өдрийн мэдээгээр 3 225 889 болж өссөн байна.

-Манай улсад энэхүү өдрийг хэзээнээс хэрхэн тэмдэглэх болов?

-ЮНЕСКО  Олон улсын эх хэлний өдрийг зарлан тунхагласнаас хойш 20 дахь жилдээ тэмдэглэж байна. ЮНЕСКО-гоос хүн төрөлхтний биет бус өвийн чухал бүрэлдэхүүн хэсгийг хадгалж, бэхжүүлэхийн төлөө хэлний олон төрөл, олон хэлний боловсролыг хөхиүлэн дэмжих чиглэлээр энэхүү өдрийг тэмдэглэж ирсэн. Манай улсын хувьд 2001 оноос тэмдэглэж эхэлсэн.

-Энэ удаа ямар ажил зохион байгуулах вэ?

-Олон улсын эх хэлний өдрийг тэмдэглэх ажлын хүрээнд Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл нэг сарын өмнөөс төлөвлөгөөт ажлыг зохион байгуулж байна. Монгол хэлний тухай хуульд заасны дагуу “Хэлний бодлогын баримт бичиг”-ийг салбарын эрдэмтэн багш нарыг оролцуулан боловсруулж байна.

Олон улсын эх хэлний өдрөөр манай зөвлөл Нийслэлийн боловсролын газар, МҮОНРТ, Монголын Хүүхдийн ордон зэрэг байгууллагатай хамтран нийслэлийн ЕБС-ийн монгол хэл, уран зохиол, түүх нийгэм, анхан шатны боловсролын 700 багш, 100 сэтгүүлч, сэтгүүлчийн ангийн 200 оюутан, нийт 1000 хүнд зориулсан “Монгол хэлний зөв бичих дүрмийн сургалт”-ыг Монголын Хүүхдийн ордонд зохион байгуулна. Сургалтыг Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийн гишүүн, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн, Хэл бичгийн шинжлэх ухааны доктор, профессор М.Базаррагчаа удирдан явуулна.

Бид албан байгууллагад албан бичгийн найруулга, монгол хэлний зөв бичих дүрэм, монгол бичгийн чиглэлээр сургалт зохион байгуулж байна. Одоогийн байдлаар, 20 гаруй байгууллагад сургалт явууллаа. Үүнээс гадна “Эх хэлээ дээдэлье” аян өрнүүлж эхэлсэн. Аяны хүрээнд Монголын Хүүхдийн ордны албан хаагчдад монгол бичгийн сургалтыг хоёр сар гаруй хугацаанд явуулж өчигдөр ажлаа дүгнэлээ.

Мөн ШӨХТГ-тай Хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулсан. Монгол хэлний тухай хууль, Монгол улсын хаягийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зорилгоор санамж бичиг байгуулж, ажлын төлөвлөгөө гарган ажиллаж эхлээд байна.

Монгол хэлний тухай хуульд “Үндэсний бичгийн хөтөлбөрийг үе шаттай хэрэгжүүлж, зохих бэлтгэл хангасны үндсэн дээр төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага албан хэргээ кирилл болон үндэсний хос бичгээр хөтлөн явуулна”, уг заалтыг “2025 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс дагаж мөрдөнө” хэмээн заасан. Монгол бичгийн урт болон дунд хугацааны хөтөлбөрийг Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөл, МУБИС, МУИС, ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн эрдэмтэн судлаачдыг оролцуулан боловсруулж, саналаа БСШУСЯ-нд хүргүүлсэн. Энэ хүрээнд яаманд ажлын хэсэг гарч төслийг боловсруулж дууссан.

Бид хос бичигтэн улс болох зорилттой учраас үндэсний болон кирилл бичгийг эн зэрэгцүүлэн сургалт, хөтөлбөрийг зохион байгуулж, мэргэжил арга зүйгээр ханган ажиллах ёстой. Энэ чиглэлд 21 аймгийн хэлний бодлогын салбар зөвлөл идэвхтэй ажиллаж байна.