Монголын нэрийн хуудас болох “Mongolian lamb”

“Монголчууд бид хонин сүргээсээ жилд 1 тэрбум ам.доллар олох боломжтой. Энэ мөнгө улсын төсөвт орохгүй, дарга нар хулгайлах боломжгүй, шууд малчны орлого болно. Гаднаас орж ирэх валютыг малчид зах зээлд оруулна. Улсын нийт төсвийн 1/4-тэй тэнцэх хэмжээний энэ мөнгө жил бүр орж ирснээр эдийн засагт шинэ цус сэлбэж улс орныг хөгжүүлнэ. Харин нэг малчин өрх 1000 хүрэхгүй тооны малаар жилд 200-300 сая төгрөгийн орлого олох боломжтой. Ухаж зөөгөөд дуусгачих алт, нүүрс биш, өсөж үрждэг гайхамшигт мал сүргээрээ монголчууд дэлхийн тэрбумтнууд болох боломж байна” гэдгийг тэд хэлж, тэр зүгт анхаарлаа хандуулахыг хүсч байна. Тэд гэдэг маань "Чинээлэг малчин" хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж буй "Чинээлэг малчин бойжуулах төв" ТББ-ынхан юм.

Манай улс мах экспортолно гэж сүүлийн 30 жил ярьж байгаа. Уг нь бол социализмын үед ч яригдаж байсан яриа. Үүнд саад болох ганц асуудал нь бэлчээрийн мал аж ахуйн өвчин байдаг. Монгол Улс малынхаа өвчлөлийг шийдэж чадаагүй болохоор гадны улс орнуудын хорио цээрийн алба нь ихэнхдээ манай махыг авдаггүй. Ийм байдлаас болж, махны экспортын асуудал өдийг хүртэл хэрэгжихгүй яригдсаар ирсэн. Нөгөөтэйгүүр монголчууд өөрийн уламжлалт арга барилдаа зохицуулан малаа малладаг нь ч нөлөөлдөг байна. Өөрөөр хэлбэл, малчид малаа заавал том мал болгох гэж 4-5 жилийн хөдөлмөрөө зарцуулж, цаг хугацаагаа алдаж, бэлчээрийн даацаа хэтрүүлдэг. Үүний оронд бага малын махаа эрт боловсруулж зах зээлд гаргах боломж байна.

Гадныхан Монголд ирээд цэвэр бэлчээрийн малын махыг идэж үзэхийг хүсдэг. Бэлчээрийн мал Монголоос өөр бараг байхгүй болсон. Гэтэл асар үнэ цэнэтэй энэхүү эрүүл, органик хүнсээ бид ойлгодоггүй, ойшоодоггүй. Зарим улс орнууд бүр "бодлогоор" монгол мал "өвчтэй" гэдэг суртал ухуулгыг байнга хийдэг,нөгөө талдаа ивомекийн замбраагүй хэрэглээ ч мөн газар авчихсан байгааг дурьдах хэрэгтэй. Харин нэг нас хүрээгүй, бага насны мал цаг хугацааны хувьд өвчлөлд өртөх нь маш бага байдаг тул харьцангуй эрүүл, байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнд зүй ёсоор ордог байна. Үүнийг олж харсан нь, энэ орон зайг мэдэрсэн нь "Чинээлэг малчин бойжуулах төв" ТББ-ын нэг давуу тал юм. Тиймдээ ч тэд манай улсад хурганы махны брэнд нэвтрүүлж байна. Төслийг "Чинээлэг малчин бойжуулах төв" ТББ-аас хэрэгжүүлж буй "Чинээлэг малчин" хөтөлбөрийн хүрээнд "Мон Эколэмб" ХХК-тай хамтран эхлүүлсэн. Энэ бол "Mongolian Lamb" төсөл юм. Мэдээж хэрэг, төсөл эхлүүлэх болсон нь ч учир шалтгаантай.

Энэ талаар "Чинээлэг малчин бойжуулах төв" ТББ-ын тэргүүн Л.Одсэр “Малчдыг үйлдвэрлэгч, бизнесмэн болгохын тулд мал сүргийн бүтцийг нь өөрчилж, малыг богино хугацаанд зах зээлд нийлүүлэх ажлыг зохион байгуулж эхэлсэн. Говьсүмбэр аймгийг жишиг аймаг болгох зорилгоор “Чинээлэг малчин” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, малчдын сэтгэлгээ хандлагыг өөрчлөх, илүү нугаламт, махны чиглэлийн барга, үзэмчин үүлдрийн эцэг малаар эх сүргийг нь сайжруулж өгсөн юм. Үүний үр дүнд Говьсүмбэр аймгийн малчдын малын чанар сайжирч, 6-7 сартай хурганы амьдын жин 35 кг-аас дээш жинтэй болох ажил одоо ч үргэлжилсээр байна. Энэ жишиг Өмнөговь, Хэнтий, Хөвсгөл,Ховд, Булган гэх зэрэг аймгуудад мөн адил эрчимтэй хэрэгжиж эхлээд байгаа юм. Энэ бол баруун аймгийн төлөгтэй тэнцэх хэмжээний үзүүлэлт юм. Говьсүмбэрчүүд “Чинээлэг малчин бойжуулах төв” ТББ-аар дамжуулан хурганы махаа зах зээлд нийлүүлж эхэлсэн”бол тэдний араас Дорнод,Сүхбаатар,Ховд гэх мэт аймгууд мөн адил энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж хургаа нийлүүлсэн байна.

“Чинээлэг малчин бойжуулах төв” ТББ, “Мон эколэмб” ХХК, “Цалуут импекс” ХХК-ийн махны үйлдвэр хамтран гурван талт гэрээг байгуулснаар “Mongolian Lamb” нэртэй цэвэр бэлчээрийн монгол хурганы махыг олон улсын чанарын стандарт хангасан үйлдвэрт боловсруулж, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан сав баглаа боодолтойгоор зах зээлд нийлүүлж байгаа. Ингэж зах зээлд оруулснаар Говьсүмбэр аймгийн малчдын идэвхийг нэмэгдүүлж, тэд малынхаа үүлдэр угсааг сайжруулж, нэг малаас авах ашиг шимийг өсгөж чаджээ. Үүний үр дүнд малын тоо бус чанарт шилжиж, олон мянган малыг олон жил үр ашиггүй маллаж, бэлчээрээ сүйдэлдэг тогтолцоог өөрчлөх, ивомекийн замбраагүй хэрэглээг үгүй болгож, органик хүнс болох хурганы махаар төв суурин газрын хэрэглэгчдийг хангах, монгол хүн монгол эрүүл хүнсээ хэрэглэдэг дадал, соёл бий болгох давхар зорилготой. Мөн малчид чанар сайтай цөөн тооны эх малаа маллаж, өвлийг давах, төл малаасаа тогтмол орлого олох боломж нээгдэж байна. Тиймээс “Mongolian lamb” брэнд нь Монголын хөдөө аж ахуйн тогтолцоонд шинэчлэл авчрах, цогц төсөл гэдэгтэй маргах зүйл үгүй.

Ганц жишээ дурдъя. 2019 онд 70.9 сая толгойд хүрч, түүхэндээ хамгийн олон малтай болж байсан Монгол Улс 2020 онд 67.1 сая толгой мал тоолуулсан. Үүнээс 4.1 сая адуу, 4.7 сая үхэр, 472.9 мянган тэмээ, 30.0 сая хонь, 27.7 сая ямаа байна гэсэн мэдээллийг Үндэсний Статистикийн газраас гаргасан болохоор яах аргагүй албан ёсны тоо баримт. Тэгэхээр хамгийн сүүлийн баримтаар Монгол Улс 30 сая хоньтой гэсэн үг. Үүний 14-15 сая нь төллөх мал байна. Үлдсэн 15 сая мал нь бэлчээрээ сүйтгээд, 230 мянган хот айлын хамаг зардал чирэгдлийнх нь ихэнхийг нь эзэлдэг нь нууц биш. Зарим нь зуданд хорогдож байна. Харин хургыг хүнсэнд хэрэглэлээ гэж буруутгаж байгаа хүмүүс жилд 10 саяараа үхэж үрэгдэж байгаа малын талаар ярьдаггүй, боддоггүй нь хачирхалтай.

Бодит байдал дээр дэлхий нийтээрээ хонины мах биш lamb буюу хонийг өсвөр настайд нь таваарлаг чанар нь бий болсон, эрдэс уургийнх нь хэмжээ хамгийн өндөр, эрүүл байх үед нь хүнсэндээ хэрэглээд хэдэн мянган жил болсон түүхтэй. Тэгвэл энэ менежментийн соёлыг Монгол Улсдаа нэвтрүүлж, мах махан бүтээгдэхүүнийг чанартай байгаа дээр нь гадаад зах зээлд нийлүүлэх, өөрсдөө ч өвчтэй зовлонтой биш чанартай хүнсээ хэрэглэж сурах тухай ойлголтыг л нийтэд таниулах хэрэгтэй байна. Шуудхан хэлэхэд, дэлхийд буй 200 гаруй улсаас Монголд цор ганц, бэлэн байж байгаа дэлхийн брэндийг буюу бэлчээрийн мал аж ахуйг дэлхийн хүмүүс хэрэглэхийг хүсч байхад бид нар уламжлалт мал аж ахуй үйлдвэрлэл явуулж байгаа үндсэн арга технологио хадгалж үлдээд, менежментийн хувьд шинэчлэлт хийж, lamb махыг хэрэглээд сурчихсан дэлхийн улс орнуудад хониныхоо махыг нь бэлтгээд өгчих бололцоо байгаа гэсэн үг. Энэ бол үнэ цэнэтэй бүтээгдэхүүн гэдгийг дэлхий нийт мэдэж байгаа.

“Lamb” гэдэг үгийг монгол хэл рүү хөрвүүлэхээр “хурганы мах” гэж буудаг. Тэгэхээр монголчуудын нүдэнд эхийгээ хөхөж байгаа нялх амьтан харагдах нь мэдээж. Үүнээс болж ойлголтын зөрүү гарч байгааг үгүйсгэхгүй. Хэдийгээр “Lamb” нь хурга гэж орчуулдаг боловч үнэндээ 8- 12 сартай болсон, махны таваарлаг чанар нь нэгэнт бий болж, амт шимт нь хамгийн өндөр байгаа үед нь хүнсэнд хэрэглэхийг хэлж байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Бизнес загварын хувьд:

*Хавар 2-3 сард төллөсөн хургыг 8-9 сарын дараа буюу 10, 11 дүгээр сард төлөг болсон хойно нь борлуулна.

*Үүний тулд туршилт хийж үр дүнг нь үзсэн нялх хурганы тэжээлээр төлийг 2-3 сарын хугацаанд тэжээнэ.

*Хургыг төрснөөс 10 хоногтойгоос тэжээж эхлэх. Зөвхөн эхийн сүү болон тусгай тэжээл л өгнө.

*Нэг хурга нийт хугацаанд дунджаар 10-12 кг тэжээл идэхээр тооцож ойролцоогоор 75 хоног тэжээнэ.

*Тэжээл идэж эхэлснээс хойш 1 сарын дараа бэлчээрт эхтэй нь хамт гаргаж болох бөгөөд шинэ ногоо ургатал давхар тэжээл өгсөөр байна. Тэжээл нь гулуузны жинг 5-10 кг-аар нэмдэг.

*Эхний үед хургыг тэжээлээ идэж сурахад ихээхэн анхаарч чармайх хэрэгтэй.

*Зөвхөн хурга багтах босоо төмөр хашаа барьж өгнө.

*Малыг дараа жилийн хоёрдугаар сарын 15-наас төллөхөөр тооцох хэрэгтэй. Үүний тулд намар 9 дүгээр сарын 15-ны орчим хээлтүүлгийн ажлыг зохион байгуулна. Энэ хугацаанд хээлтүүлбэл гулуузны жин 1,5-2 кг-аар нэмэгддэг.

*Эм хонины хээл тээх хугацаа 150 хоног буюу 5 сар.

*Одоо бол ихэвчлэн 3 дугаар сарын 15-наас 4 дүгээр сарын 15-ны хооронд төллөж байгаа.

*Монгол оронд тохирсон, махны гарц хамгийн өндөр үзэмчин, барга хонины хурганы гулууз дунджаар 16-17 кг байдаг. Манай монгол омгийн хонины хурга 10-12 кг байдаг. Харин олон улсад хурганы гулууз 15 кг-аас дээш татаж байж стандартын шаардлагад нийцдэг тул эх сүргээ дээрх үүлдрийн хониор сайжруулах нь зөв. Ийм хурганд тусгай тэжээл нэмээд өгөхөөр намар гулууз нь 21-25 кг болно.

*9 сарын хугацаанд амьдын жин нь 45-50 кг төлөг болгож борлуулна гэсэн үг.

*Ингээд намар дунджаар 22 кг татах гулуузыг өнөөгийн зах зээлийн ханш буюу кг-ыг нь 7000 төгрөгөөр борлуулахад 154,000 төгрөг болно. Харин тэжээлийн зардал болох 15000-18000 төгрөгийг хасахад 140000 орчим төгрөг болж байна.

Махны гарцыг нэмэгдүүлэх инноваци шингэсэн энэхүү нялх хурганы тэжээлийг “Чинээлэг малчин бойжуулах төв” ТББ, ХААИС-ийн Биотехнологийн Хүрээлэнтэй хамтран туршиж судалсны үндсэн дээр ийнхүү нэвтрүүлжээ.

Энэ тухайд "Чинээлэг малчин бойжуулах төв" ТББ-ын тэргүүн Л.Одсэр: “Манай хөтөлбөрийн хүрээнд бий болж байгаа хонь 17-23 кг хүртэл жинтэй гулуузыг өгч байгаа. Энэ чинь л эдийн засгийн хувьд хүмүүстээ өгөөжтэй, хүмүүс эрүүл хүнсээр хангагдах бидний яриад байгаа гол зорилго биелэх боломжийг харуулж байгаа юм. Үүнийг дагаад маш том орлого орж ирнэ. Бид 20 сая хамгийн сайн чанарын тааварлаг монгол эм хоньтой, үүнтэй адил эм хонио жил болгон төллүүлдэг эцэг мал хуцтай байхад л жил болгон эргэлтэд орно. 20 сая хурга гарлаа гэж бодоход дотооддоо 5-6 саяыг нь хэрэглэнэ. Цаана нь 14, 15 саяыг нь экспортод гаргах бололцоотой. Дэлхийн дунджаар 10-15 ам.доллараар махаа экспортлох боломжтой. Ингээд тооцоо бодвол бид 15 сая хурганд ойролцоогоор 1,5-2 тэрбум ам.долларын орлого орж ирнэ. Энэ орлого 230 мянган малчин өрхөд тарж хуваагдана. Ингэснээр 230 мянган өрх бодитойгоор өөрсдийн гэсэн орлоготой болж, үүнийг дагаж нэмүү өртөг шингэсэн бусад бизнесүүд бий болно. Хамгийн гол нь хэрэглэгчид Монголын нийт хүн амын 1/3 хувийнх нь тогтсон орлого нь 5-10 дахин нэмэгдэхээр Улаанбаатар хот, аймгийн төв, сумын төв дээр байдаг жижиг дунд бизнесүүд мөнгөтэй хэрэглэгчдэд юу хэрэгтэйг нь үйлдвэрлэж өгөөд мөнгөний урсгал зөв болсноор Монгол Улс огцом хөгжинө. Яагаад “Mongolian lamb” гээд Америк, Нью-Йорк, Токио, Москва, Бээжинд байдаг KFC, McDonalds шиг франчайзинг шиг байж болохгүй гэж. Үүний төлөө бид зорьж байгаа. Тэгэхдээ дэлхийг бүрхсэн сүлжээ болгохыг зорьж байгаа. Жишээлбэл, Mon eco lamb, Mongolian lamb, Пастер, Эко, Прэмиум гээд хамгийн цэвэр бэлчээрийн эко хүнс буюу хүмүүсийн хэрэгцээт зүйлийг агуулсан брэнд бүтээгдэхүүнийг дэлхийн өнцөг булан бүрт бий болгохын төлөө зорьж байгаа. Мэдээж, том саад бэрхшээл, их замыг туулах байх. Гэхдээ үүний төлөө тууштай зүтгэнэ” гэсэн юм.

Арабын орнууд ч сүүлийн жилүүдэд манайхаас хурганы махаа авах болжээ. Одоо харин бид өөрсдөө эрүүл, цэвэр хүнсээ хэрэглэж сурах ёстой. Хайртай хүмүүстээ хамгийн цэвэр хүнсийг өгөх хэрэгтэй. Хэдийгээр дэлхий нийтэд, хурганы эрүүл, зөөлөн брэнд болсон махыг голлон хэрэглэдэг ч ийм махыг бид дотооддоо бэлтгэхээс гадна, монголчууд бид яагаад өөрсдөө брэнд бий болгож, эрүүл хүнсээ хэрэглэж болохгүй гэж. Тиймээс өсвөр насны таваарлаг махаа гадаад зах зээлд гаргаж, дотоод зах зээлдээ хэрэглэж сурах нь туйлын зорилго болоод байна. Үүнийг зөвхөн малчдад бус Монголоо гэх сэтгэл зүрхтэй бүх хүнд зориулж байгаа юм.

Монголын нэрийн хуудас болох “Mongolian lamb”

Сэтгэгдлүүд

бидэнтэй нэгдэх

Хандалт