Дорноговь /МОНЦАМЭ/. Дорноговь аймгийн Санхүүгийн хяналт, аудитын албаны дарга Х.Оюунтуяатай ярилцлаа.

-Байгууллагынхаа тухай товч танилцуулах уу?

-Манай байгууллага өмнө нь аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газарт санхүүгийн хяналтын чиг үүргийг гүйцэтгэдэг хэлтэс байсан бол 2014 оноос Засгийн газрын 327 дугаар тогтоолын дагуу өмнөх чиг үүргийн ажил дээр дотоод аудитын үндсэн чиг үүргийг давхар биелүүлж тусдаа агентлаг болон ажиллаж байна.

Гол зорилго нь хууль, тогтоомжийн хэрэгжилтийг хянах, төсвийн хөрөнгө, өр төлбөр, орлого, зарлага, хөтөлбөр арга хэмжээ, хөрөнгө оруулалт зэрэгт санхүүгийн хяналт шалгалт, дотоод аудитыг хийж, үнэлэлт өгч, дүгнэлт, зөвлөмж гаргахад оршино.

Мөн төсөв захирагчдыг эрсдэлийн удирдлагаар хангах, тухайн байгууллагын үйл ажиллагааг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэх, удирдлагыг холбогдох мэдээллээр хангах үүрэгтэй.

-Үндэсний аудит  болон танай байгууллага хоёр юугаараа ялгаатай вэ?

-Манай байгууллага орон нутаг дахь төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсөвт дотоод аудит хийдэг. Сангийн яамны Санхүүгийн хяналт, Эрсдэлийн удирдлагын газраас удирдлага арга зүйгээр хангагдаж ажилладаг. Үндэсний Аудит бол түүвэрлэн хяналт шалгалт хийдэг. УИХ-д ажлаа тайлагнадаг.

-Танай байгууллага Засаг даргын харьяанд ажилладаг. Засаг даргын өөрийнх нь удирдлагад ажилладаг байгууллага, албан тушаалтны ажилд санхүүгийн хяналт шалгалт хийдэг гэлээ. Хараат бусаар ажиллах боломж ямар байдаг вэ?

-Бидний ажил төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарыг эрсдэлээс хамгаалахад чиглэсэн байдаг. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн хүрээн дэх төсвийг үр ашигтай, эрсдэлгүй зарцуулахад л хяналт тавих ёстой. Нөгөө талаар Засаг даргад ажлаа тайлагнадаг.

Би 2015 оноос энэ байгууллагыг удирдан ажиллаж байна. Санхүүгийн хяналт шалгалт хийх явцад “Энэ зөрчил актаа буцаагаад авчихаач, үүнийг больчихооч гэсэн нэг ч санал, хүсэлт, шахалт, ирж байгаагүй. Учир нь бид дүрэм журмын дагуу ажлаа явуулж шаардлага тавьдаг.

-Cанхүүгийн зөрчил гаргасан нь нотлогдсон тохиолдолд хариуцлага тооцохгүй өнгөрлөө гэж бодъё. Энэ тохиолдолд тухайн байгууллагын алба хаагч хариуцлагад татагдах уу?

-Мэдээж зөрчил гаргасан нь шалгалтаар тогтоогдсон тохиолдолд зориудаар хариуцлага тооцоогүй бол тухайн албан тушаалтан ашиг сонирхлын зөрчилтэй байна гэсэн үг.

Иргэдийн санал хүсэлт болон өөр бусад эрх сурвалжийн мэдээллийн дагуу Авлигатай тэмцэх газрын алба хаагчид Дорноговьд ажиллахдаа манайд хандаж мэдээлэл авах нь бий.

Учир нь тухайн байгууллагын санхүүгийн асуудалд  манайх хяналт шалгалт хийсэн байдаг болохоор тэр байх. Тэгэхээр бидний ажил хянамгай, хариуцлагатай байхыг үргэлж шаарддаг.

-Ямар зөрчил дутагдал нийтлэг илэрч байна вэ?

-Манай байгууллагад мэдээ тайланд өгдөг ангилал байдаг. Тухайн байгууллагын онцлогоос хамаарна. Өмнө Орон нутгийн хөгжлийн сан, Сум хөгжүүлэх сан, Нөхөн сэргээлтийн сангийн зарцуулалт зэрэг тусгай сангийн үйл ажиллагаанд зөрчил их гардаг байсан.

Харин 2016 оноос тусгай сангуудыг нэгтгээд цөөрүүлсэн. Одоо боловсролын байгууллагын багш нарын цалин хөлсийг буруу олгосон, цэцэрлэгт нэг хүүхдэд ногдох махны нормыг хэтрүүлдэг, сумын ЗДТГ-ын ур чадварын нэмэгдэл ч юм уу, аль эсвэл  анхан шатны баримт дутуу, тушаал шийдвэрийг буруу гаргасан гэх зэрэг зөрчил нийтлэг.

Үүнээс гадна цалин мөнгөтэй холбоотой зөрчил буурдаггүй. Орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгөөр иргэдийн эрэмбэлсэн төсөл арга хэмжээг санхүүжүүлдэг.

Харин энэ сангийн хөрөнгөөр журмын дагуу ажил гүйцэтгэж байна уу, иргэдийн оролцоог хуулийн дагуу хангаж байна уу, зар мэдээллээ цаг хугацаанд нь хүргэсэн үү үгүй юу гэдгийг хянаад, гаргасан зөрчлийг нь ил тод хэлээд, тодорхой зөвлөмжөөр хангахад зөрчил буурч байгаа жишээ бий.

-Санхүүгийн зөрчил гарах шалтгаан нь юунд байдаг юм бол?

-Төрийн алба хаагч тогтвор суурьшилгүй ажиллаж байна. Дөнгөж шинэ ажлаа хүлээн аваад ажлаа мэдэрч зүгширч байтал өөрчлөгдчихдөг.

Сумын хэмжээний зургаан төсөвт байгууллагыг ганц нягтлан хариуцаж байх жишээтэй. Төрийн алба хаагчийн цалин хангалтгүй байна.

Мөн тухайн төрийн алба хаагчийн өөрийнх нь ажилдаа хандах хандлага, сэтгэл нөлөөлдөг. Хөдөөд  өргөн хэрэглээний барааны үнэ өндөр, дээрээс нь жижиг суманд төрийн алба хаагч өсч хөгжих боломж хомс юм. 

-Ажлын хариуцлага чухал байх?

-Тийм ээ. Мөн залуучуудын амьдралын хөшүүрэг нь цалин. Мөн тухайн байгууллагын соёл, дотоод уур амьсгал тааруу, ажилтнуудын хандлага  буруу байвал төрийн алба хаагч ажиллахад хэцүү.

Зарим суманд төрийн албаны стандарт мэдэгдэхгүй болчихсон. Нэг сумын ЗДТГ-т ажиллахаар очиход “Хөгшөөн, ахаа, эгчээ, хайраа” гэж хэлэх энүүхэнд.

Гэтэл төрийн албаны стандарт, шаардлага  гэдгийг хамгийн түрүүнд тавьж байж ажил урагшилдаг гэдгийг л хүссэн хүсээгүй мэдэрч ойлгох шаардлагатай.

Энэ бол монголчуудын найзан дундаа ажлаа хийдэг, ахаа эгчээ болдог, нэг нэгэндээ хяналт тавьж чаддаггүйтэй холбоотой байх. Гэтэл аймгийн төвийн төрийн алба хаагчид арай өөр.

-Санхүүгийн зөрчил буурч байна уу?

-Санхүүгийн зөрчил жилээс жилд буурч байгаа. 2015 оноос хойш санхүүгийн зөрчил дутагдалтай холбоотой сургалтуудыг байнга хийж, хяналт шалгалтын дүнгийн хурлыг иргэдийн дунд нээлттэй ил тод хийж хэвшиж байна.

Хоёрдугаарт иргэдээс төрд тавих хяналт сайжирсан. Энэ нь санхүүгийн зөрчил дутагдал буурахад нөлөөлж байгаа.

Тухайн хяналт шалгалтыг зөвхөн дарга, нягтлан бодогчдын дунд хийгээд үр дүнг нь танилцуулдаг байсан бол хурлыг алба хаагч, ажилчдын дунд нээлттэй ил тод хийдэг болсон нь нөлөөлсөн.

Ингэхээр шалгуулж байгаа хүн иргэд олон нийтийн дунд цоллуулахгүйн тулд ажилдаа хянамгай хандах, хариуцлагатай байж, хичээж ажилладаг болж байгаа. Мөн удирдах алба хаагчдын хандлага өөрчлөгдөж эхэлсэн.

-Зөвхөн шалгах бус соён гэгээрүүлэх, хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх ажил чухал байх нь?

-Тийм ээ. Хяналт шалгалтын хажуугаар бидний нэг чухал ажил бол санхүүгийн хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, шаардлагатай мэдлэг мэдээлэл олгох, соён гэгээрүүлэх, нөлөөллийн ажил.

Юун түрүүнд бид байгууллагынхаа үнэт зүйлсийг тодорхойлж, ажилтан бүр хандлагаа яаж өөрчлөх, байгууллагын соёл ямар байх талаарх шалгуур үзүүлэлтээ нарийвчлан гаргасан. Тэгж байж бусад байгууллагад үлгэр дуурайл үзүүлэх, тэдэнд хандсан нөлөөллийн ажил хийдэг. Мөн тухайн байгууллагын соёлыг нь үнэлдэг болсон.

-Төлөвлөгөөт шалгалт хийхдээ тухайн байгууллагад урьдчилан мэдэгддэг үү? Эсвэл гэнэт очоод шалгадаг уу?

-Төлөвлөгөөт шалгалтыг холбогдох хуулийн дагуу өмнөх оны 12 дугаар сарын 01 гэхэд тодорхой болгож төсвийн ерөнхийлөн захирагчаар батлуулдаг.

Бид өөрсдөө эрсдэлээ үнэлээд байгууллагуудынхаа жагсаалтыг гаргачихдаг, дээрээс нь иргэдийн санал хүсэлтийн дагуу аль нэг байгууллагыг шалгах тухай санал авч төлөвлөгөөнд оруулдаг.

2015 оноос өмнө хяналт шалгалт хийгээгүй үлдчихсэн сумд ч байсан. Бүр таваас долоон жил хяналт шалгалт хийгээгүй сум байх жишээтэй.

Мөн иргэний хүсэлтийн дагуу төлөвлөгөөт бус шалгалт хийх тохиолдол бий. Үүнээс үүдэж төлөвлөгөөт шалгалт цаг хугацаандаа амжихгүй байх үе гардаг.

Дээрээс нь бид эрсдэлийн үнэлгээ хийдэг. Тухайн байгууллагын төсвийн захирагч, нягтлан бодогч хэдэн жил ажилласан, ажлын туршлага нь ямар байсан, өмнө нь зөрчил гаргаж байсан уу гэх зэргээр үнэлгээ хийдэг.

-Ажлын ачаалал ямар байна? Орон тоо хангалттай байдаг  уу?

Нийт 10 хүний бүтэц орон тоотой ажилладаг. Ажлын ачаалал ихтэй. Гэвч манай байгууллагын шалгуур даваад тэнцэх төрийн алба хаагч цөөхөн байна.

Ажилчдынхаа илүү цагийг тооцож гаргахад нэг ажилтан дээр 800 орчим илүү цагийн ажил гарч байх жишээтэй.

Манай байгууллагын алба хаагчид тэр тусмаа санхүүгийн байцаагчид бол юун түрүүнд мэргэшсэн нягтлан бодогчид байх ёстой.

Бид боловсрол, эрүүл мэнд гээд өргөн хүрээнд хяналт шалгалтын ажил явуулдаг. Угтаа бүх мэргэжлийн хүмүүс манайд ажиллаж байх ёстой атал боловсон хүчин дутмаг. Өөрсдийн нөөц бололцоог дайчлан ажиллаж байна. 

-Нэг удаа хяналт шалгалт хийхдээ ямар хугацаа зарцуулдаг вэ?

-Бид нэг суманд ажлын 14 хоног хийх шалгалтыг долоо хоногт хийж байна. Тэгэхээр нэг суманд нэг байцаагчид хоёр байгууллага ногдох жишээтэй.

Энэ жилээс эхлэн сэдэвчилсэн шалгалт хийж байна. Жишээ нь нэг суманд очиж ЗДТГ-ын тушаал шийдвэр эсвэл  цалингийн баримтуудыг шалгах. Ингэснээр тухайн байцаагч нарын ажлын ачааллыг тэнцүүлж, хажуугаар нь санхүүгийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх сургалтыг зохион байгуулах боломжтой болно. Өмнө нь  долоо хоногийн турш нэг баримттай өнждөг байсан бол ажиллах арга хэлбэрээ өөрчилснөөр арай өөр нөхцөл байдлыг бий болгож байна.

-Та ярианыхаа завсар ажлын бүтээмж, байгууллагын соёлын тухай цөөнгүй дурдлаа. Амжилттай, бүтээмж сайтай ажиллахад байгууллагын уур амьсгал, соёл, ажилтнуудын хандлага чухал байдаг?

Тийм ээ. Аймгаас агентлагуудын ажлыг үнэлэхдээ соён гэгээрлийн ажлыг давхар үнэлдэг болсон. Тиймээс бид байгууллагын соёлыг нэвтрүүлэх, соён гэгээрүүлэх, хандлагаа өөрчлөх тал руу түлхүү анхаарал хандуулдаг.

Эхлээд өөрсдөө хандлагаа өөрчилж, соёлыг түгээж байж бусдыг хянаж шалгах ёстой гэсэн зарчим бидэнд бий. Манай байгууллагын тогтсон соёл ч бий. Ажлын бүтээмжийг дээшлүүлэх, ажилдаа хандах хандлагаа өөрчлөхийг илүүд үздэг.  Цэцэг тарьж орчноо эерэг байлгах.  Байнга суугаа ажилтай тул үе мөчний өвчин, бусад зовиур их. Тиймээс гүйлтийн замтай болсон. Хэдхэн минут өөртөө цаг гаргахад л бидний эрүүл мэнд,  ажлын бүтээмжид эерэгээр нөлөөлдөг.

-Ажлын бүтээмжийг нэмэгдүүлсэн тодорхой жишээ гэвэл та юуг онцлох вэ?    

-Ажлын бүтээмж нэмэгдүүлэх чиглэлээр 2017 оноос аймгийн Засаг даргад хүсэлт гаргаж албан бичиг хүргүүлж байсан. Үр дүн ч гарсан.

Сумдаар шалгалтаар явж байхад Замын-Үүдийн ЗДТГ бүтээмж өндөртэй ажиллаж байсан. Учрыг нь судлахад өдрийн цайны цагийг 12.00-14.00 хүртэл сунгаж үдээс хойш ажиллах цагийг 18.00 болгосон байсан.

Эл шийдвэрийн дагуу төрийн алба хаагчид  өдрийн цайгаа тааваараа уугаад дараа нь 20-30 минут амрах боломж гарсан учир стресс багатай, эрч хүчтэй ажиллаж байгаа нь мэдрэгдсэн.

Нэг цагийн дотор гэртээ хариад хоол цайгаа идээд хожигдохгүй буцаж ирэх гэсээр байтал тухайн хүн илүү стресст орчихдог юм байна. Энэ туршлагыг байгууллагадаа  2019 онд туршиж байсан бөгөөд үр дүн гарч байсан.