Пэнс-Эрдоганы тохиролцооноос Путин-Эрдоганы тохиролцоо хүртэл

ТОЙМ
adiyakhuu@montsame.mn
2019-10-24 11:36:36

Мягмар гарагт Сочи хотод уулзсан ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин, Туркийн Ерөнхийлөгч Режеп Тайип Эрдоган нар 6 цагийн турш хэлэлцээ хийсний эцэст Сирид үүссэн нөхцөл байдлыг зохицуулах асуудлаар маш чухал тохиролцоонд хүрч чадлаа.


“Тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийнх нь бүрэн бүтэн байдлыг хүндэтгэсний үндсэн дээр Сири улсад удаан хугацаанд тогтвортой байдлыг хангах боломжтой гэдгийг Туркийн Ерөнхийлөгч бид хоёр нухацтай ярилцлаа” гэж В.Путин мэдэгдсэн байна.

Хэлэлцээний төгсгөлд хоёр тал 10 зүйл заалт бүхий Харилцан ойлголцлын баримт бичигт гарын үсэг зурсан бөгөөд Путин, Эрдоган хоёр чухам ямар тодорхой тохиролцоонд хүрснийг дурдая. Үүнд: 


  • 10 дугаар сарын 23-ны өдрийн 12 цагаас эхлэн Сири-Туркийн хилийн бүсийн Сирийн хэсэгт /Туркийн цэргийн ажиллагааны бүсээс гадна орших/ Оросын цэргийн цагдаагийн хүч ба Сирийн Хилийн цэргийн анги нэгтгэлүүдийг нэвтрүүлнэ.   


  • Курдууд Сирийн хил орчмын районуудаас гарч нутгийн гүн рүү ухрахад нэмэлт 150 цагийн хугацаа олгоно.   


  • Курдын зэвсэгт бүлэглэлүүдийг хилээс 30 км-ийн зайд ухраан холдуулсны дараа Орос, Туркийн цэргүүд Туркийн цэргийн ажиллагаа явагдаж буй районоос зүүн ба баруун зүгт 10 км-ийн дотор хамтран эргүүл хийнэ.


  • Туркийн цэргийн ажиллагааны бүс болох Телль-Абьяд суурин ба Рас-аль-Айн хотын хоорондох 32 км өргөн зурвас газрыг статус-кво хэвээр үлдээнэ. 


  • Курдын бүх зэвсэгт бүлэглэлүүд ба тэдгээрийн зэвсэг техникийг Манбиж ба Таль Рифат хотуудаас гаргана.


  • Сири-Туркийн хилээр террористууд нэвтрэх явдлыг таслан зогсоохын тулд шаардлагатай арга хэмжээг авч, дүрвэгчид Сирид сайн дураараа буцаж ирэхэд нь дэмжлэг үзүүлэхээр ОХУ, БНТУ тохиролцлоо.  


Харин Сирийн зүүн хойд нутагт тусгай ажиллагаа явуулж буй Туркийн цэргүүд тухайн газарт цаашид хэр удаан байрлах вэ гэдэг асуудлыг Путин, Эрдоган хоёр хэлэлцсэнгүй. Өнөөдрийн хувьд хамгийн гол нь, хямралаас гарахын тулд цэргийн ажиллагааг зогсоох нь чухал гэдгийг Оросын Батлан хамгаалахын сайд С.Шойгу онцлон тэмдэглэсэн бол Гадаад харилцааны сайд С.Лавровын мэдэгдсэнээр, Путин, Эрдоган нар тохиролцсоноор Сирид явуулж буй Туркийн цэргийн ажиллагаа үндсэндээ зогсжээ.


“Энх тайвны эх булаг” ажиллагааны зорилго


10 дугаар сарын 9-нээс хойш 14 хоног үргэлжилсэн “Энх тайвны эх булаг” гэдэг нэртэй Туркийн цэргийн ажиллагаа ийнхүү зогслоо. Өнгөрсөн 2 долоо хоногийн хугацаанд үйл явдал хэрхэн өрнөсөн бэ, Турк улс цэргийн ажиллагаагаа зогсооход ямар хүчин зүйлүүд нөлөөлсөн бэ гэдэг талаар тоймлон өгүүлье.  

Турктэй залгаа Сирийн хил орчмын бүсээс Америкийн цэргүүд дөнгөж гарангуут курдуудын эсрэг Туркийн цэргийн ажиллагаа эхэлсэн билээ.  Туркуудыг ийм довтолгоо хийлгэхгүйн тулд АНУ энэ оны 8 дугаар сард Туркийн цэргийнхэнтэй хамтран хил орчмын бүсэд аюулгүй байдлыг хангах тогтолцоог бий болгохоор тохиролцжээ. Тохиролцооны дагуу Курдын отрядууд тухайн районоос гарч явахдаа бэхлэлтийн байгууламжуудаа буулгаад байсан юм.


Гэтэл энэ сарын 6-ны өдөр Туркийн Ерөнхийлөгч Эрдоган Америкийн Ерөнхийлөгчид хандан “цэргийн ажиллагаа хэзээ мөдгүй эхлэх гэж байгаа” тухай мэдэгджээ. Хариуд нь Трамп тус бүс нутагт байрлаж буй Америкийн цэргүүд Турк, Курд хоёрын алиных нь ч талд орохгүй гэдгийг дуулгасан байна. 


Туркийн эрх баригчид Сирийн нутагт, хилийн дагуу 480 км урт, 32 км өргөнтэй аюулгүйн бүсийг байгуулна гэдгээ мэдэгдсээр ирсэн билээ. Харин аюулүйн бүс байгуулах гэж буй газар нутаг нь Курдын өөрийгөө хамгаалах хүчний /YPG/ отрядуудын хяналтанд байгаа бөгөөд эдгээр отряд нь Сирийн Ардчилсан хүчний /SDF/ бүрэлдэхүүн дэх хамгийн том зэвсэгт бүлэглэл юм.

Курдын өөрийгөө хамгаалах хүчний цэргүүд 

Америкчууд SDF, YPG хоёрын аль алиныг нь дэмжиж байсан бол туркууд Курдын өөрийгөө хамгаалах хүчнийг Туркийн Ажилчны намын цэрэгжсэн бүлэг гэж үздэг бөгөөд тус нам 1984 оноос хойш Туркийн зүүн өмнөд нутагт Курдын автономит улсыг байгуулахын төлөө тэмцэж байгаа юм. Ийм учраас Туркийн эрх баригчид уг намыг “террорист байгууллага” гэж нэрлэдэг ба YPG–ийн отрядууд Туркийн үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлж байгаа учраас тэдгээрийг хилээсээ холдуулах нь туркуудын хувьд хамгийн гол зорилго байсаар ирсэн. Өмнө нь 2018 оны эхээр Туркийн арми Сирийн баруун нутаг дахь курдууд зонхилон оршин суудаг Африн-ий районд “Оливийн модны мөчир” гэдэг ажиллагааг явуулж, Курдын зэвсэгт отрядуудыг тус нутгаас шахан гаргаж байсан билээ.


Ажиллагааны өөр нэг зорилго бол, Туркийн нутагт, хилийн бүсийн дагуух районуудад Сирийн 3,5 сая гаруй дүрвэгчид бөөгнөрөөд байгаа нь ноцтой асуудал үүсгэж байгаа учраас тэдгээр дүрвэгчдээс 1 саяыг нь “аюулгүйн бүс” рүү шилжүүлэх явдал.


Нөгөөтэйгүүр, Сирийн хүн амын 10 хувийг эзэлдэг курдууд тус улсын нутаг дэвсгэрт өөртөө засах район байгуулахыг эрмэлзэж байгаа нь Туркэд амьдардаг курдуудэд өөрийн гэсэн автономит улсыг байгуулах гэсэн сэдэл өгч болзошгүй хэмээн Туркийн эрх баригчид маш ихээр болгоомжилж байгаа юм. Дашрамд дурдахад, Иракийн курдууд тус улсын нутагт нэлээд өргөн эрх бүхий автономит тойргийг байгуулсан билээ.   


Хориг ба сүрдүүлэг


АНУ-ын Ерөнхийлөгч Трамп “хэрвээ Эрдоган Сирид цэргийн ажиллагаа явуулбал Туркийн эдийн засгийг сүйрүүлнэ” гэж анхааруулж байсан бөгөөд Туркийн эсрэг хориг арга хэмжээ авах нь тодорхой болоод байв. Тэгсэн атлаа тэрбээр “Турк улс ба Курдын Ажилчны намын хоорондох учир утгагүй, эцэс төгсгөлгүй дайнд цаашид оролцохгүй, Америкийн цэргийг Сирийн хойд нутгаас гаргана” гэж мэдэгджээ. Энэ нь “Лалын улс”-ын эсрэг тулалдаанд 12 мянган хүнээ алдсан өөрийн үнэнч холбоотон болох курдуудаас гэнэт нүүр буруулж, тэдний хувь заяаг гаргуунд нь хаясан хэрэг бөгөөд Туркийн цэргийн ажиллагаанд “ногоон гэрэл” асааж өглөө гэж дотоод гадаадгүй ширүүн шүүмжилсэн билээ.

Дашрамд өгүүлэхэд, 2014 оны сүүлчээр АНУ тэргүүтэй олон улсын эвсэл “Лалын улс”-ын байрлалуудад агаарын цохилт өгч эхэлсэн билээ. Тус эвслээс зэвсэг техник, агаарын дэмжлэг авсан Курдын өөрийгөө хамгаалах отрядууд “Лалын улс”-ын цэргүүдийг шахсаар 2019 оны 3 дугаар сард сүүлчийн районыг хяналтандаа авсан билээ. Харин “Лалын улс”-ын эсрэг АНУ-аар удирдуулсан олон улсын эвслийн бүрэлдэхүүнд багтаж байсан Турк улс SDF-г дэмжиж буй америкчуудыг нэг бус удаа шүүмжилж байлаа. 

Холбоотноосоо нүүр буруулж, “хүний мөсгүй зан” гаргаснаа гэнэт ухаарсан Вашингтоны засаг захиргаа 16-ны өдөр “Лалын улс”-ын эсрэг олон улсын цэргийн эвслийн бүрэлдэхүүнээс Туркийг хасч, туркуудад тагнуулын мэдээлэл өгөхөө зогсоов. Үүний сацуу Туркийн Батлан хамгаалах яам, Эрчим хүчний яамны эсрэг хориг арга хэмжээ авах тухай зарлигт Ерөнхийлөгч Д.Трамп гарын үсэг зурлаа. Хоригийн гол зорилго нь туркуудыг курдын эсрэг довтолгооноо зогсоож, АНУ-тай хэлэлцээ хийхэд хүргэх явдал байв. Түүнчлэн Трамп твиттер хуудсандаа “Турктэй хийж буй худалдааны хэлэлцээг нэн даруй зогсоож, тус улсаас импортолж буй ганд 50 хувийн татвар ногдуулна” гэж жиргэсэн байлаа.  

 

Үүнтэй зэрэгцээд, Туркийн явуулж буй цэргийн ажиллагаа нь дүрвэгчдийн шинэ цуваа Европыг чиглэн хөдлөхөд хүргэнэ гэж болгоомжилсон Европын Холбоо Туркэд зэвсэг нийлүүлэхээ зогсоов. Дашрамд дурдахад, Турк бол Германы зэвсгийн хамгийн том экспортлогч бөгөөд өнгөрсөн онд 243 сая еврогийн зэвсэг техник худалдан нь Германы экспортын гуравны нэгтэй тэнцэж байгаа юм.


Хууль бус цагаачдыг Европын орнууд руу нэвтрүүлэхгүйн тулд хилийн хамгаалалтаа чангатгаж, тодорхой үүрэг хүлээснийх нь төлөө тус холбоо Туркэд мөнгө төлдөг бөгөөд цэргийн ажиллагаагаа зогсоохгүй бол уг мөнгөний хэмжээг танана гэж анхааруулсан байна. 


Тэр ч байтугай байдал хурцдаж байсан үед Төрийн нарийн бичгийн дарга М.Помпео Туркийн эсрэг цэргийн ажиллагаа явуулахыг ч үгүйсгэхгүй байлаа. Хэрвээ энэ санаа биеллээ олбол НАТО-гийн гишүүн орнуудын хооронд анх удаагаа зэвсэгт мөргөлдөөн дэгдсэн хэрэг болох байв. Энэ тухайд Узбекстанд суугаа Туркийн элчин сайд Мехмет Сурейя Эр хэлэхдээ “өндөр албан тушаалтны амнаас ийм хариуцлагагүй мэдэгдэл гарсан гэж би бодохгүй байна. Энэ бол орчуулгын алдаа байх” гэжээ.


“Нэг нь нийтийн төлөө, нийт нь нэгийнхээ төлөө” гэсэн зарчмыг эрхэмлэдэг НАТО-гийн гишүүдийн хооронд зэвсэгт мөргөлдөөн дэгдэх магадлал бараг үгүй. Хэдийгээр өмнө нь, Турк-Грекийн хооронд хилийн будлиан хэдэнтээ дэгдэж байсан боловч цэрэг армийг дайчилсан байлдааны ажиллагаанд хүргэж байгаагүй юм.


Ийм маягаар үйл явдал өрнөсөөр 16-ны өдөр дэд Ерөнхийлөгч М.Пэнс, Төрийн нарийн бичгийн дарга М.Помпео нар Турк руу явж, Ерөнхийлөгч Эрдогантай хэлэлцээ хийсний дүнд Курдын эсрэг ажиллагааг 5 хоногийн хугацаанд түр зогсоож чадлаа. Харин үүний хариуд Туркийн тал Америкийн эдийн засгийн хоригуудыг цуцлах болзлыг тавьжээ.


Эдгээр болон бусад улс төр, эдийн засгийн шахалтууд нь Эрдоганыг цэргийн ажиллагаагаа зогсооход нөлөөлсөн гэж ажиглагчид үзэж байна.


Б.Адъяахүү

 

 

Холбоотой мэдээ